- Lykilorð:
- Húsfriðun
- Stjórnsýsla
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur
mánudaginn 18. mars 2019 í máli nr. E-1245/2017:
Friðjón Guðjohnsen
(sjálfur ólöglærður)
gegn
íslenska ríkinu og
Minjastofnun Íslands
(Eiríkur Áki Eggertsson
lögmaður)
Mál
þetta, sem var dómtekið 19. febrúar sl., var höfðað 6. apríl 2017.
Stefnandi
er Friðjón Guðjohnsen, Foldarsmára 18 í Kópavogi. Upphaflegur stefnandi var
dánarbú Herborgar Friðjónsdóttur, en Herborg var móðir Friðjóns. Eftir að
skiptum á dánarbúinu lauk tók Friðjón við aðild þess að málinu.
Stefndu
eru íslenska ríkið, Stjórnarráðshúsinu við Lækjargötu í Reykjavík, og
Minjastofnun Íslands, Suðurgötu 39 í Reykjavík.
Endanlegar
dómkröfur stefnanda eru aðallega að viðurkennt verði með
dómi að stefndi íslenska ríkið beri skaðabótaábyrgð á þeim skaða sem setning og
framkvæmd laga nr. 80/2012 hefur valdið stefnanda með því að meina stefnanda að
nýta sér heimildir löglega samþykkts deiliskipulags vegna fasteignarinnar
Holtsgötu 5 í Reykjavík. Til vara krefst stefnandi þess að ógilt verði með
dómi stjórnsýsluákvörðun forsætisráðuneytisins, dags. 8. desember 2016, þar sem
ákvörðun stefnda Minjastofnunar Íslands um synjun á afnámi friðunar á Holtsgötu
5 frá 11. maí 2016 var staðfest. Í báðum tilvikum krefst stefnandi þess einnig
að viðurkennt verði með dómi að stefndi Minjastofnun Íslands og stefndi
íslenska ríkið séu sameiginlega bótaskyld vegna þess tjóns sem tafir af völdum stjórnsýslumeðferðar
og ákvarðana stefndu hafa valdið stefnanda við ráðstöfun fasteignar sinnar. Í
öllum tilvikum er krafist málskostnaðar.
Stefndu
krefjast aðallega sýknu og málskostnaðar, en til vara er þess krafist að
málskostnaður verði felldur niður.
I
Fasteignin
Holtsgata 5 í Reykjavík er í eigu stefnanda, en var áður í eigu móður hans,
Herborgar Friðjónsdóttur heitinnar. Deila málsaðila varðar að meginstefnu
friðun húss stefnanda á lóðinni og tjón sem hann telur sig hafa orðið fyrir
vegna hennar.
Nánari
tildrög málsins eru þau að þann 17. febrúar 2005 samþykkti borgarráð
Reykjavíkur deiliskipulag um svokallaðan Holtsgötureit, en þar stendur hús
stefnanda. Enda þótt deiliskipulagið hafi fært móður stefnanda, Herborgu
Friðjónsdóttur, ákveðin verðmæti þar sem auka mátti byggingarmagn á lóð hennar
umtalsvert, þá felldi hún sig ekki við skipulagið vegna fyrirætlana um byggingu
fjölbýlishúss á næstu lóð. Kærði hún því deiliskipulagið til æðra stjórnvalds
og krafðist síðar bóta vegna þess í dómsmáli sem lyktaði með dómi Hæstaréttar
1. mars 2012 í máli nr. 478/2011. Féllst rétturinn ekki á það með Herborgu að
deiliskipulagið hefði falið í sér skerðingu á verðmæti fasteignar hennar eða
hagnýtingarmöguleikum svo bótaskyldu varðaði.
Stefnandi
kveður dóminn hafa valdið móður sinni vonbrigðum en hún hafi huggað sig við að
sá byggingarréttur sem deiliskipulagið hefði veitt henni væri ákveðin sárabót.
Þessi verðmæti hefðu stefndu aftur á móti svipt Herborgu og síðar stefnanda með
setningu laga nr. 80/2012 um menningarminjar og framkvæmd á þeim lögum.
Árið
2015 fól dánarbú stefnanda fasteignasölu að selja fasteignina að Holtsgötu 5,
en samkvæmt upplýsingum úr opinberum skrám var húsið byggt árið 1904. Mun hafa
verið vikið að því í auglýsingu um fasteignina að heimilt væri samkvæmt
deiliskipulagi að rífa húsið. Þann 17. nóvember 2015 barst fasteignasölunni
tölvubréf frá stefnda Minjastofnun Íslands þar sem vakin var athygli á því að
stofnunin myndi hvorki veita heimild til niðurrifs á húsinu né afnema friðun þess.
Í sama mánuði lagði fjölskylda stefnanda fram fyrirspurn til Reykjavíkurborgar
um það hvort heimilt væri að rífa húsið og byggja í stað þess hús í samræmi við
gildandi deiliskipulag.
Á
fundi skipulagsfulltrúa Reykjavíkurborgar 27. nóvember 2015 var fyrirspurnin
lögð fram. Hinn 20. janúar 2016 var neikvætt svar veitt við fyrirspurninni, en
í niðurstöðukafla ákvörðunarinnar kemur fram að samkvæmt lögum nr. 80/2012 sé
óheimilt að raska friðuðum húsum, spilla þeim eða breyta, rífa þau eða flytja
úr stað nema með leyfi stefnda Minjastofnunar Íslands, en sú stofnun hafi með
umsögn, dags. 10. desember 2015, lagst alfarið gegn niðurrifi hússins. Var
fjölskylda stefnanda upplýst um þessa niðurstöðu með bréfi Reykjavíkurborgar,
dags. 26. janúar 2016.
Í
framhaldinu stóð dánarbú móður stefnanda í bréfaskiptum við stefnda
Minjastofnun Íslands og fór fram á bætur og síðar afnám friðunar Holtsgötu 5.
Þann 11. maí 2016 tók stefndi Minjastofnun Íslands ákvörðun um að hafna beiðni
um afnám friðunar hússins. Með bréfi, dags. 19. maí 2016, fór dánarbúið fram á
að stofnunin vísaði ágreiningnum til matsnefndar eignarnámsbóta. Með bréfi,
dags. 7. júlí 2016, hafnaði stofnunin því að bótaskyldu væri til að dreifa og
jafnframt því að bótakröfu yrði beint að stofnuninni á grundvelli 53. gr. laga
nr. 80/2012. Auk þess hafnaði stofnunin því að vísa ágreiningnum til
matsnefndar eignarnámsbóta.
Þann
15. júlí 2016 kærði dánarbúið ákvarðanir stefnda Minjastofnunar Íslands, dags.
11. maí 2016 annars vegar og 7. júlí 2016 hins vegar, til
forsætisráðuneytisins. Ráðuneytið kvað upp úrskurð sinn í málinu 8. desember
2016 og staðfesti umræddar ákvarðanir stefnda Minjastofnunar Íslands.
Eins
og áður segir var upphaflegur stefnandi dánarbú Herborgar Friðjónsdóttur, en
eftir að skiptum á dánarbúinu lauk undir rekstri málsins tók Friðjón
Guðjohnsen, sonur Herborgar, við aðild þess að málinu.
Við
aðalmeðferð málsins gáfu skýrslu fyrir dómi Friðbert Hafþórsson, húsasmiður en
hann er einnig maki systur stefnanda, Kristín Huld Sigurðardóttir, forstöðumaður
stefnda Minjastofnunar Íslands, Pétur Ármannsson, starfsmaður hjá stefnda
Minjastofnun Íslands, Guðný Gerður Gunnarsdóttir, starfsmaður hjá stefnda
Minjastofnun Íslands, Hildur Jónsdóttir, fyrrverandi sérfræðingur í
forsætisráðuneytinu, Páll Þórhallsson, skrifstofustjóri í forsætisráðuneytinu,
Sigurður Örn Guðleifsson, lögfræðingur í forsætisráðuneytinu, og Einar Karl
Hallvarðsson, ríkislögmaður.
II
Stefnandi
byggir á því að stefndu hafi í raun lagt hald á þær heimildir sem móðir hans
hafi fengið með setningu deiliskipulags sem samþykkt hafi verið 17. febrúar
2005.
Hvað
sérstaklega varðar aðalkröfu stefnanda þá vísar hann til þess að með setningu
laga nr. 80/2012 hafi verið þrengt að rétti þeirra sem eiga hús 100 ára og
eldri og höfðu fyrir setningu laganna leyfi þar til bærra yfirvalda til
niðurrifs þeirra. Friðun sé talsvert inngrip í eignarréttinn. Þetta eigi enn
frekar við þegar yfirvöld hafi þegar heimilað niðurrif húss með setningu
löglegs deiliskipulags. Um sé að ræða sértæka skerðingu á eignarréttindum hans
sem vernduð séu af 72. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. einnig bótareglu 53. gr.
laga nr. 80/2012 sem augljóslega eigi við í málinu.
Þeim
rökum forsætisráðuneytisins að friðun húsa sé almenn takmörkun eignarréttinda
sem eigendur þurfi að þola bótalaust beri eindregið að hafna. Sá hópur sem
slíkar takmarkanir beinist að, þ.e. eigendur meira en 100 ára gamalla húsa sem
skipulagsyfirvöld hafi heimilað niðurrif á sé afar smár.
Af
mynd úr kafla C.9 í aðalskipulagi Reykjavíkur megi ráða að 77 slík hús séu í
miðborg Reykjavíkur sem byggð hafi verið 1918 eða fyrr og deiliskipulag heimili
niðurrif á. Minjastofnun hafi þegar afnumið friðun á þó nokkrum af þessum húsum
auk þess sem þó nokkur af þeim séu í eigu opinberra aðila. Samkvæmt umræddum
kafla í aðalskipulagi Reykjavíkur hafi, þegar aðalskipulagið var gert, verið
48.845 hús á höfuðborgarsvæðinu. Samkvæmt þessum gróflegu útreikningum séu því
aðeins 0.16% húsa á höfuðborgarsvæðinu sem falli í þennan hóp. Í þessu ljósi sé
útilokað að fallast á að þessar takmarkanir á eignarrétti geti flokkast undir
það að vera almennar. Hér sé um að ræða afar sértækar takmarkanir á eignarrétti
sem friðun húsa óneitanlega sé. Hér beri einnig að hafa í huga að um
umtalsverðar fjárhæðir geti verið að ræða. Verðmæti fasteigna í Reykjavík á
þessum stað felist að verulegu leyti í slíkum byggingarrétti. Þegar andlag
slíkra takmarkana sé eins verulegt og hér um ræði sé afar hæpið að halda því
fram að um almennar takmarkanir á hinum friðhelga eignarrétti sé að ræða.
Loks
hafi framkvæmd stefnda Minjastofnunar Íslands á lögunum verið haldin slíkum
annmörkum í tilfelli stefnanda að ekki sé um að ræða málefnalega framkvæmd
slíkra takmarkana á eignarrétti, sbr. framangreindar athugasemdir um
starfshætti stofnunarinnar.
Einnig
sé byggt á 2. mgr. 51. gr. b skipulagslaga nr. 123/2010 þar sem fram komi að
leiði tjón af ákvörðun annars stjórnvalds en sveitarfélags þá beri ríkið ábyrgð
á greiðslu bóta. Stefnandi hafi sótt það til Reykjavíkurborgar að fá að rífa
núverandi hús og byggja annað í staðinn. Þessu hafi Reykjavíkurborg hafnað með
vísan til laga um menningarminjar og umsagnar Minjastofnunar Íslands. Ákvörðun
Minjastofnunar Íslands um að heimila ekki niðurrif sé því „ákvörðun annars
stjórnvalds“ í skilningi áðurnefndar 2. mgr. 51. gr. b laganna. Stefndi
íslenska ríkið beri því bótaábyrgð á tjóni stefnanda.
Stefnandi
byggi einnig á því að taka verði tillit til þeirra aðstæðna sem umræddar
heimildir deiliskipulags Holtsgötureits hafi verið veittar við. Umrætt deiliskipulag
hafi verið sett gegn eindregnum mótmælum Herborgar Friðjónsdóttur sem hafi
talið það skerða verðmæti fasteignar sinnar auk þess sem hún hafi talið það
hafa margvíslegar aðrar neikvæðar afleiðingar fyrir sig. Þrátt fyrir að umrætt
deiliskipulag hafi fært henni umtalsverðar heimildir til niðurrifs og
endurbyggingar þá hafi hún mótmælt setningu þess og kært það til viðeigandi
stjórnvalds. Þar hafi því verið sérstaklega haldið fram af Reykjavíkurborg að
niðurrifsheimild og byggingarréttur sem veittur hafi verið á Holtsgötu 5 hafi
aukið verðmæti lóðarinnar töluvert. Sömu sjónarmið hafi komið fram í dómsmáli
sem Herborg Friðjónsdóttir höfðaði gegn Reykjavíkurborg, sbr. dóm Hæstaréttar í
máli nr. 478/2011.
Stefnandi
sjái sér ekki fært annað en að gera það að aðalkröfu sinni að opinber
stjórnvöld, þ.e. stefndu, standi við 72. gr. stjórnarskrárinnar og láti fullt
verð koma fyrir þetta nauðuga afsal eignarréttinda og bæti sér þann skaða sem
setning og framkvæmd laga nr. 80/2012 um menningarminjar valdi honum.
Hvað
varði varakröfu stefnanda sé vísað til þess að ákvörðun stefnda Minjastofnunar
Íslands hafi verið haldin verulegum ágöllum. Hið sama eigi við um kærumeðferð
forsætisráðuneytisins. Stefndu hafi þannig brotið alvarlega og ítrekað lög og
reglur stjórnsýsluréttarins í meðferð þeirra á beiðni um afnám friðunar hússins
að Holtsgötu 5.
Fyrst
beri að nefna að stefndi Minjastofnun Íslands hafi þann 17. nóvember 2015 gefið
út yfirlýsingu við þriðja aðila, fasteignasöluna Gimli, um að stofnunin myndi
ekki veita heimild til niðurrifs á húsinu né afnema friðun þess. Þessi
yfirlýsing greini þannig frá ákvörðun sem stofnunin hafi tekið án nokkurar
eiginlegrar málsmeðferðar eftir skrifuðum og óskrifuðum reglum stjórnsýslunnar.
Áður en sú ákvörðun hafi verið tekin hafi stofnunin ekki aflað álits eiganda
hússins og því brotið á andmælarétti stefnanda, sbr. 13. gr. stjórnsýslulaga
nr. 37/1993 auk þess sem almennar reglur III. kafla sömu laga hafi augljóslega
verið virtar að vettugi. Stefnanda hafi ekki verið kynnt sérstaklega þessi
ákvörðun stefnda Minjastofnunar Íslands þótt hún hafi aðallega beinst að
hagsmunum stefnanda, í skýrri andstöðu við 20. gr. laga nr. 37/1993.
Stefndi
Minjastofnun Íslands hafi síðan aftur tekið ákvörðun um að heimila ekki afnám
friðunar hússins að Holtsgötu 5 með umsögn sinni 10. desember 2015 til
umhverfis- og skipulagssviðs Reykjavíkurborgar. Þótt að forminu til sé um
umsögn stefnda Minjastofnunar Íslands að ræða telji stefnandi að hér sé í reynd
á ferðinni stjórnsýsluákvörðun um að beita eða beita ekki heimildarákvæðum 3.
mgr. 29. gr. laga nr. 80/2012. Því til stuðnings bendi stefnandi á að stofnunin
hafi í öðrum sambærilegum umsögnum tekið ákvörðun um að beita 3. mgr. 29. gr.
laga nr. 80/2012.
Með
orðalagi í ákvörðun stofnunarinnar viðurkenni hún að ákvörðunin sé í raun
geðþóttaákvörðun byggð á fegurðarskyni starfsmanna stofnunarinnar. Slíkar
geðþóttaákvarðanir séu ekki samboðnar opinberu stjórnvaldi og í andstöðu við
meginreglur stjórnsýslunnar og réttarríkis.
Í
ákvörðun stofnunarinnar komi einnig fram að niðurrif eða flutningur Holtsgötu 5
kynni mögulega að rýra verðgildi annars húss þar nálægt, þ.e. Holtsgötu 9. Með
þessu viðurkenni stofnunin að hún telji ákveðinn hóp verðskulda sérstaka og
jákvæðari meðferð opinbers stjórnvalds en þá sem ekki tilheyri þeim hópi. Hér
hafi stofnunin gengið alvarlega gegn almennum jafnræðissjónarmiðum og
sérstaklega gegn 11. gr. laga nr. 37/1993. Það að flokka eigendur Holtsgötu 9 í
þennan hóp sem verðskuldi sérstaka hagsmunagæslu stofnunarinnar sé órökstudd og
ómálefnaleg.
Með
umræddri ákvörðun stofnunarinnar hafi einungis verið litið til Holtsgötu 5, 7
og 9 sem einnar heildar. Horft sé fram hjá því að við hlið Holtsgötu 5, standi
þriggja hæða fjölbýlishús úr steinsteypu, byggt árið 2005, sem raunar hafi verið
tilefni mótmæla Herborgar Friðjónsdóttur við setningu deiliskipulagsins og
forsenda þess að henni hafi verið veittur sá byggingarréttur sem stefndi
Minjastofnun Íslands meini stefnanda að nýta sér. Einnig sé horft fram hjá
þeirri staðreynd að önnur hús á reitnum sem standi við Holtsgötu (þ.e. nr. 1, 3
og 13) séu öll margra hæða steinsteypt hús sem Holtsgata 5 sé í hróplegu
ósamræmi við.
Hvorki
verði séð á hvaða grunni fullyrðingar í ákvörðun stofnunarinnar um
„umhverfislegt gildi“ séu reistar né á hvaða forsendum verndun og viðhald slíks
gildis falli undir tilgang stofnunarinnar. Að þessu leyti skorti málefnaleg
sjónarmið í ákvörðun stofnunarinnar.
Auk
þess teygi stofnunin sig inn á verksvið sveitarfélaga sem fari lögum samkvæmt
með skipulagsvaldið.
Á
fundi 6. apríl 2016 með forstöðumanni stofnunarinnar hafi verið upplýst af
hálfu fjölskyldu stefnanda að húsið hefði brunnið 29. apríl 1984 og í kjölfarið
verið endurbyggt. Húsakönnun nr. 120, sem ákvörðun stofnunarinnar byggi á,
innihaldi efnislega rangar upplýsingar að þessu leyti. Þrátt fyrir þessar nýju
upplýsingar hafi stefndi Minjastofnun Íslands enn á ný tekið ákvörðun 11. maí
2016, um að synja um afnám friðunar hússins. Með því að skoða ekki þessi gögn
um bruna hússins hafi stofnunin ekki sinnt rannsóknarskyldu, sbr. 10. gr. laga
nr. 37/1993.
Stofnunin
hafi ekki staðið skil á rökstuðningi, sem óskað var eftir af hálfu stefnanda,
innan tilsettra tímamarka, sbr. 3. mgr. 21. gr. laga nr. 37/1993.
Umfjöllun
um vinnureglur stofnunarinnar um afnám friðunar í eftirfarandi rökstuðningi
hennar beri með sér að hún hafi ekki
rannsakað málið til hlítar áður en ákvörðun hafi verið tekin, sbr. 10. gr. laga
nr. 37/1993.
Hvað
varði kæru til forsætisráðuneytisins þá hafi tilteknir starfsmenn þess haft
beina aðkomu að málinu á fyrra stigi áður en stefnandi kærði málið. Hér sé
augljóslega um að ræða vanhæfi samkvæmt 4. tölulið 1. mgr. 3. gr. laga nr.
37/1993.
Í
umræddum úrskurði ráðuneytisins sé skýrt frá því að ráðuneytið telji að
friðanir húsa séu almennar takmarkanir á eignarrétti eigenda þeirra sem þeir
verði að þola bótalaust. Þessu sjónarmiði hafi aldrei verið haldið fram af
hálfu stefnda Minjastofnunar Íslands og hafi stefnandi því engin tækifæri
fengið til að andmæla þeim líkt og 13. gr. laga nr. 37/1993 mæli fyrir um.
Hvað
varði kröfu um bætur vegna tafa og ákvarðana stefndu sé byggt á því að vilji
hans hafi staðið til þess að nýta löglega samþykkt gildandi deiliskipulag.
Samkvæmt því sé heimilt að rífa núverandi hús og byggja þar talsvert stærri og
verðmætari byggingu sem stefnandi hefði haft ávinning af ef ekki hefðu komið
til sögunnar ákvarðanir stefndu. Hefðu ákvarðanir stefndu ekki komið til væri
stefnandi þegar byrjaður að hagnýta sér heimildir deiliskipulagsins með
niðurrifi hússins og byggingu nýs húss þar. Markaðsvirði slíks húss væri
umtalsvert enda staðsetningin eftirsótt.
Þá
beri að líta til þess að stefndu hafi í stjórnsýslumeðferð sinni brotið
stjórnsýslulög og almennar reglur stjórnsýsluréttarins. Þessar aðgerðir stefndu
hafi tafið stefnanda í að ráðstafa fasteign sinni á þann hátt sem hann taldi
hagsmuni sína standa til. Markaðsaðstæður fyrir fasteignir á þeim stað sem
fasteign stefnanda standi séu einstaklega hagfelldar nú um stundir og engan
veginn ljóst hvort og hversu lengi þær standi. Stjórnsýslumeðferðin feli í sér
ólögmæta meingerð gegn frelsi stefnanda til að nýta sér löglega samþykkt
deiliskipulag, sbr. 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Á þessu beri stefndu
fulla ábyrgð og telji stefnandi mikilvægt að slík ábyrgð sé viðurkennd af hálfu
dómsins.
Um
lagarök sé vísað til stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, einkum 72.
gr, laga nr. 80/2012 um menningarminjar, einkum 29. og 53. gr., eldri laga nr.
104/2001 um húsafriðun, laga nr. 11/1973 um framkvæmd eignarnáms, skipulagslaga
nr. 123/2010, einkum 51. gr. og 51. gr. b, eldri skipulags- og byggingarlaga
nr. 73/1997, stjórnsýslulaga nr. 37/1993, einkum 3., 10., 11., 12., 13., 14. og
3. mgr. 21. gr. laganna, og skaðabótalaga nr. 50/1993, einkum 26. gr. þeirra.
III
Stefndu byggja á því að friðun og
friðlýsing húsa sé kvöð sem sé almennt til þess fallin að takmarka möguleika
fasteignareiganda til hagnýtingar á viðkomandi fasteign, en beinist hvorki að
því að svipta hann umráðum né ráðstöfunarrétti yfir henni. Slíkar kvaðir taki
almennt jafnt til allra eigna sem samstöðu njóti, einkum þeirra sem vegna
aldurs hafi menningarsögulegt gildi. Eins og atvikum sé háttað, og með hliðsjón
af sjónarmiðum sem byggt hafi verið á í íslenskum rétti við mat á því hvort
ákvarðanir stjórnvalda um landnotkun feli í sér verulega eignarskerðingu, hafni
stefndu því að friðun hússins að Holtsgötu 5, sbr. 1. mgr. 29. gr. laga nr.
80/2012, og synjun á afnámi friðunar, sbr. 3. mgr. 29. gr. laganna, hafi á
grundvelli 53. gr. sömu laga haft í för með sér hlutlæga bótaskyldu stefndu.
Af þeim ástæðum sem raktar hafi
verið sé því hafnað að synjun á afnámi friðunar hafi verið ómálefnaleg eða að
málsmeðferðin þar að lútandi sé saknæm og eigi á þeim grundvelli að baka
stefndu skaðabótaábyrgð. Einnig skorti á að önnur skilyrði meintrar
skaðabótaskyldu séu uppfyllt, þ.á m. skilyrðið um ólögmæti, orsakatengsl og
tjón. Þá hafi stefnandi ekki leitast við að færa sönnur á meint tjón sitt, svo
sem með því að sýna fram á að hann hafi haft raunhæfar áætlanir um að rífa
húsið að Holtsgötu 5 eða að synjun stefndu á afnámi friðunar í því skyni hafi
leitt til verðmætarýrnunar á eigninni.
Stefndu hafni því að úrskurður
forsætisráðuneytisins frá 8. desember 2016, þar sem ákvörðun Minjastofnunar
Íslands frá 11. maí 2016 um að hafna afnámi friðunar Holtsgötu 5 sé staðfest,
sé haldinn form- eða efnisannmörkum sem leiða eigi til ógildingar. Stefndu
hafna því einnig að tafir hafi orðið á meðferð málsins fyrir umræddum
stjórnvöldum.
Af hálfu stefndu er því mótmælt að
stefndu hafi brotið alvarlega og ítrekað reglur stjórnsýslunnar við meðferð á
beiðni stefnanda um að afnema friðun hússins að Holtsgötu 5. Hið sama eigi við
um sjónarmið stefnanda um að greindir starfsmenn forsætisráðuneytisins hafi
haft óeðlilega aðkomu að málinu áður en það hafi verið kært til ráðuneytisins.
Aðkoma ráðuneytisins hafi þvert á móti beinst að því að leiða saman fulltrúa
stefnda Minjastofnunar Íslands og ríkislögmanns í tengslum við kröfu stefnanda
um skaðabætur eftir að stofnunin hefði tekið ákvörðun um að hafna því að afnema
friðun hússins að Holtsgötu 5. Þá sé því hafnað að andmælaréttur stefnanda hafi
verið brotinn við meðferð málsins.
Því sé hafnað að stefndi
Minjastofnun Íslands hafi með tölvupósti 17. nóvember 2015 til tilgreinds
fasteignasala tekið stjórnvaldsákvörðun. Tilefni hafi þótt til að fræða
fasteignasalann um að húsið væri friðað. Tilgangurinn hafi öðrum þræði verið að
vekja athygli á því að auglýsing fasteignasölunnar væri villandi þar sem
löglíkur væru fyrir því að hús 100 ára og eldri skyldu vera friðuð, sbr. 29.
gr. laga nr. 80/2012. Í því hafi ekki falist stjórnvaldsákvörðun, enda hefði á
þeim tíma engin formleg beiðni borist um að afnema friðun hússins, sbr. 3. mgr.
umræddrar lagagreinar.
Umsögn stefnda Minjastofnunar
Íslands til umhverfis- og skipulagssviðs Reykjavíkur frá 10. desember 2015 hafi
ekki verið stjórnvaldsákvörðun. Ætla verði að umsagnarinnar hafi verið aflað
með hliðsjón af 4. mgr. 13. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki, þar sem fram
komi að sveitarstjórn sé óheimilt að gefa út byggingarleyfi fyrir mannvirki sem
falli undir IV., VI. og VII. kafla laga nr. 80/2012 fyrr en álit stefnda
Minjastofnunar Íslands liggi fyrir. Skipulagsfulltrúinn í Reykjavík hafi tekið
fyrirspurnina til sjálfstæðrar skoðunar og aflað að auki umsagnar
Borgarsögusafns Reykjavíkur sem álitið hafi, eins og stefndi Minjastofnun
Íslands, að húsið hefði sem slíkt menningarsögulegt gildi og að niðurrif
hússins samræmdist illa borgarverndarstefnu í nýju aðalskipulagi Reykjavíkur.
Áður en stefndi Minjastofnun Íslands hafi veitt umsögn sína hefðu starfsmenn
hennar átt í tölvupóstssamskiptum við einn af erfingjum Herborgar
Friðjónsdóttur þar sem sjónarmiðum dánarbúsins hafði verið komið á framfæri.
Stefndu hafni ásökunum um að
ákvörðun stefnda Minjastofnunar Íslands frá 11. maí 2016 um að synja beiðni um
afnám friðunar hússins og leggjast gegn niðurrifi þess hafi verið ómálefnaleg
og með henni hafi verið brotið alvarlega gegn jafnræðissjónarmiðum og
meðalhófi. Hið sama eigi við um ásökun þess efnis að stofnunin hafi vanrækt að
rannsaka málið áður en ákvörðun hafi verið tekin. Í þessum efnum vísi stefndu
einkum til viðbótarrökstuðnings stefnda Minjastofnunar Íslands í bréfi, dags.
24. júní 2016, sem sent hafi verið eftir beiðni stefnanda frá 30. maí 2016. Vegna
athugasemda í stefnu um að sá rökstuðningur hafi ekki borist innan settra
tímamarka bendi stefndu á að samkvæmt 3. mgr. 21. gr. laga nr. 37/1993 skuli
beiðni um rökstuðning fyrir ákvörðun bera fram innan 14 daga frá því að aðila
sé tilkynnt um hana. Þegar sá frestur sé liðinn sé stjórnvaldi heimilt en ekki
skylt að láta í té rökstuðning.
Þá sé vakin athygli á því að þegar
eigandi Holtsgötu hafi á sínum tíma látið reyna á gildi deiliskipulagsins fyrir
úrskurðarnefnd skipulags- og byggingarmála, sbr. úrskurði í máli nr. 22/2005,
hafi því verið haldið fram að húsið hefði verið byggt fyrir um 100 árum. Í
stefnu sé því hins vegar haldið fram að miða eigi byggingarár hússins við
endurbætur sem gerðar voru á húsinu í kjölfar bruna 1984. Í umsögn stefnda
Minjastofnunar Íslands til ríkislögmanns frá 15. maí 2017 komi fram að húsið
hafi verið endurbætt í sömu stærð, formi og hlutföllum og að engin gögn séu til
hjá byggingarfulltrúanum í Reykjavík sem bendi til að það hafi verið rifið eða
fjarlægt eða að nýtt hús hafi verið reist á lóðinni. Engar áreiðanlegar
heimildir séu fyrir því að miða eigi byggingarár hússins við annað ártal en
1904 eins og fram komi í fasteignaskrá Þjóðskrár, sem almennt sé horft til við
mat á aldri húsa. Í téðri umsögn sé bent á að fordæmi séu fyrir að miða
byggingarár húss við elsta hluta þess og að það eigi við þó að húsum hafi verið
breytt og við þau byggt síðar. Stefndu fallist því ekki á að miða
byggingaraldur hússins að Holtsgötu 5 við annan aldur en fram komi í
fasteignaskrá. Þá mótmæli stefndu því að hafa vanrækt rannsóknarskyldu sína við
mat sitt á aldri hússins.
Árétta beri að niðurstaða stefnda
Minjastofnunar Íslands um varðveislugildi hússins að Holtsgötu 5 byggist á
málefnalegu mati sem unnið hafi verið eftir viðurkenndri aðferð við mat á
varðveislugildi menningarsögulegra húsa og byggðar sem beitt sé við gerð
húsakannana, sem birt sé í ritinu Leiðbeiningar um gerð bæja- og húsakannana
sem Húsafriðunarnefnd, Þjóðminjasafn Íslands og Skipulag ríkisins hafi gefið út
árið 1996 og byggðar séu á dönsku „Save-aðferðinni“. Ákvörðun um að heimila
ekki niðurrif hússins hafi ekki verið reist á geðþótta starfsmanna stefnda
Minjastofnunar Íslands.
Í skipulags- og byggingarlögum nr.
73/1997, sem hafi verið í gildi á þeim tíma þegar deiliskipulag fyrir
Holtsgötureit hafi verið unnið, hafi verið kveðið á um að þegar unnið væri
deiliskipulag í þegar byggðu hverfi skyldi samhliða gerð bæja- og húsakönnun er
hafa skyldi til hliðsjónar við gerð tillögunnar, sbr. 5. mgr. 23. gr. laganna.
Samsvarandi ákvæði sé að finna í 1. málsl. 5. mgr. 37. gr. skipulagslaga nr.
123/2010 auk þess sem hugtakið húskönnun sé skilgreint í grein 1.3 í
skipulagsreglugerð nr. 90/2013. Í húsakönnun Minjasafns Reykjavíkur frá 2004
hafi í senn verið talið að húsið hefði menningarsögulegt gildi, þar sem það
tengdist upphafi byggðar á svæðinu og umhverfisgildi þar sem það væri hluti af
götumynd Holtsgötunnar. Um varðveislugildi hússins hafi verið tekið fram að
breytingar á því væru háðar lögum um húsafriðun.
Hafnað sé sjónarmiðum stefnanda um
að vegið hafi verið að jafnræði á þeirri forsendu að önnur niðurstaða hafi
verið lögð til grundvallar í máli Sólvallagötu 50. Í því tilviki hafi stefndi
Minjastofnun Íslands litið til afgreiðslu húsafriðunarnefndar, en slíkri
afgreiðslu nefndarinnar hafi ekki verið til að dreifa varðandi hús stefnanda.
Fundargerð frá fundi nefndarinnar 22. apríl 2005, þar sem samþykkt hafi verið
að flytja burt húsið á Bræðraborgarstíg 32 A, gefi ekkert tilefni til að ætla
að þar hafi verið fjallað um deiliskipulagið á reitnum í heild sinni eins og
stefnandi haldi fram.
Stefndu hafni því að setning og
framkvæmd laga nr. 80/2012 hafi valdið stefnanda tjóni sem íslenska ríkið beri
skaðabótaábyrgð á. Þá sé því mótmælt að ætlaðar tafir á meðferð málsins hafi
valdið stefnanda tjóni við ráðstöfun fasteignar sinnar.
Stefnanda hafi ítrekað verið bent á
að nýta megi heimild í deiliskipulagi með því að byggja við húsið, en ekki sóst
eftir slíku leyfi, sem jafnframt veki upp spurningar um það í hverju
raunverulegt tjón stefnanda felist.
Áréttað skuli að fyrir gerð
deiliskipulags á Holtsgötureit hafi engar byggingarheimildir verið í gildi á
lóð Holtsgötu 5. Í skipulaginu hafi þess verið skýrt getið að breytingar,
niðurrif eða flutningur húsa sem byggð væru fyrir 1918 væru háð umsögn
húsafriðunarnefndar Þjóðminjasafns. Niðurrif hússins hafi því frá gerð
skipulagsins verið háð afstöðu nefndarinnar eða þar til löggjafinn hafi tekið
af skarið um að hús 100 ára og eldri skyldu vera friðuð frá upphafi árs 2013.
Með því að miða við tiltekinn aldur húsa hefði löggjafinn talið tryggt að um
leið og hús næði tilteknum aldri nyti það friðunar og giltu þá ákvæði laganna
um allar fyrirhugaðar breytingar, flutning eða niðurrif. Taldi löggjafinn að
með því að miða við aldursmörk friðaðra húsa í stað fasts ártals myndi nást
meiri samfella í húsafriðun, sbr. athugasemdir í frumvarpi til laga um
menningarminjar. Sjálfkrafa aldursfriðun húsa sé þannig bundin í lög en
Minjastofnun Íslands sé veitt heimild til afnáms aldursfriðunar. Slík heimild sé
ívilnandi og því sé synjun um hana sem slík ekki til þess fallin að valda tjóni
þótt hún verði að vera reist á málefnalegum sjónarmiðum, þ.á m. þeim sem leiða
megi af markmiðum laganna enda sé það almennt skylda stjórnvalda að framkvæma
lög í samræmi við markmið þeirra, sbr. 1. og 4. gr. laganna.
Yfir 10 ár hafi liðið frá því að
húsakönnunin var gefin út 2004 og þar til stefnandi hafi innt borgaryfirvöld
álits á niðurrifi hússins. Í því samhengi megi benda á að almennt vaxi sögulegt
gildi húsa með aldrinum. Hvað sem þeim vangaveltum líður má þó ráða að synjun
borgaryfirvalda á fyrirspurn stefnanda hafi ekki alfarið verið reist á umsögn
stefnda Minjastofnunar Íslands frá 10. desember 2015 heldur einnig afstöðu
Borgarsögusafnsins, sem með tilliti til 1. tölul. 1. mgr. 13. gr. laga nr.
160/2010 veki upp spurningu um orsakatengsl á milli meints tjóns stefnanda og
synjunar Minjastofnunar á því að afnema friðun hússins. Allt að einu renni
afstaða Borgarsögusafnsins stoðum undir þá synjun stefnda Minjastofnunar Íslands.
IV
Aðalkrafa stefnanda varðar
viðurkenningu á bótaskyldu stefnda íslenska ríkisins vegna meints tjóns sem
setning og framkvæmd laga nr. 80/2012 hafi valdið stefnanda, þ.e. með því að
meina honum að nýta sér heimildir löglega samþykkts deiliskipulags vegna
fasteignar hans að Holtsgötu 5 í Reykjavík.
Stefnandi byggir kröfugerð sína að
þessu leyti á heimild í 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991. Þar segir að hafi
stefnandi lögvarða hagsmuni af því að skorið sé úr um tilvist eða efni réttinda
eða réttarsambands geti hann leitað viðurkenningardóms um kröfur sínar í þeim
efnum. Áskilnaður ákvæðisins um lögvarða hagsmuni hefur verið skýrður á þá leið
að sá sem krefst viðurkenningar á skaðabótaskyldu verði að leiða nægar líkur að
því að hann hafi orðið fyrir tjóni og gera grein fyrir því í hverju tjón hans
felist og hver tengsl þess séu við ætlað skaðaverk.
Í stefnu kemur fram að verðmæti
eldri fasteigna felist oft að miklu leyti í byggingarréttindum og geti verið um
verulegar fjárhæðir að ræða. Þetta eigi einkum við á þeim stað í
Reykjavíkurborg þar sem fasteign stefnanda sé að finna. Nýtt deiliskipulag með
niðurrifsheimild og byggingarrétti hafi aukið verðmæti lóðar stefnanda. Verður
að skilja málatilbúnað stefnanda á þann veg að tjón hans felist í því að geta
ekki nýtt sér þennan rétt til að rífa hús sitt og byggja stærra og þar með
verðmætara hús á lóðinni. Við mat á því hvort stefnandi hafi í reynd orðið
fyrir einhverju tjóni þarf því að líta til stærðar núverandi húss á lóðinni og
þeirra heimilda sem fólust í deiliskipulaginu sem samþykkt var í borgarráði
Reykjavíkur 17. febrúar 2005.
Á Holtsgötu 5 stendur í dag
einbýlishús og er birt stærð þess 96,9 fermetrar. Samkvæmt deiliskipulaginu,
sem stefnandi byggir málatilbúnað sinn á, má rífa núverandi hús og byggja nýtt
hús sem yrði að hámarki þrjár hæðir, kjallari og ris. Fram kemur að
byggingarmagn á lóðinni skuli ekki fara umfram 235 fermetra. Í því fælist þar
með rúmlega 140% aukning byggingarmagns á lóðinni sem staðsett er miðsvæðis í
Reykjavíkurborg. Umræddur byggingarreitur liggur nánast að öllu leyti á þeim
stað lóðarinnar þar sem hús stefnanda stendur nú. Verður því að fallast á það
með stefnanda að fjarlægja þyrfti eldra hús hans af lóðinni til að nýta mætti
til fulls leyfilegt byggingarmagn samkvæmt deiliskipulaginu. Í þessum efnum
myndi því ekki nægja stefnanda að byggja við hús sitt, ólíkt því sem stefndu
hafa haldið fram. Að öllu þessu virtu þykir stefnandi hafa sýnt nægilega fram á
að hann verði fyrir tjóni með því að geta ekki nýtt sér heimildir samkvæmt
samþykktu deiliskipulagi, enda þótt engu verði hér slegið föstu um nákvæmt
umfang þess.
Þegar fyrrgreint deiliskipulag var
samþykkt voru í gildi eldri lög nr. 104/2001 um húsafriðun. Í samræmi við það
kom fram í deiliskipulaginu að ekki væri gerð tillaga að varðveislu húsa né
götumynda, en bent væri þó á að breytingar á þeim þremur húsum á reitnum sem
byggð væru fyrir 1918 væru háðar lögum nr. 104/2001. Með 6. gr. umræddra laga
var, líkt og samkvæmt 36. gr. eldri þjóðminjalaga nr. 88/1989, mælt fyrir um
friðun allra hús, sem reist voru fyrir 1850. Þar undir féll þar af leiðandi
ekki húsið að Holtsgötu 5. Samkvæmt 4. gr. laganna var eigi að síður unnt að
friða hús sem teldust hafa menningarsögulegt eða listrænt gildi, en samkvæmt 2.
mgr. 6. gr. laganna var eigendum húsa, sem reist voru fyrir 1918, skylt að
leita álits hjá húsafriðunarnefnd ef þeir hygðust breyta húsi sínu, flytja það
eða rífa. Slíkar ákvarðanir um friðun skyldu teknar af ráðherra að tillögu
húsafriðunarnefndar, sbr. 5. gr. laganna. Samkvæmt 19. gr. laganna hefði slík
ákvörðun þó varðað stefnda íslenska ríkið bótaskyldu, en í ákvæðinu kom fram að
hver sá sem yrði fyrir fjártjóni vegna framkvæmda húsafriðunarnefndar, sbr. II.
kafla, en þar var að finna fyrrgreindar 4. og 5. gr. laganna, ætti rétt til
skaðabóta úr ríkissjóði. Fram kom þar einnig að ef samkomulag næðist ekki um
bætur skyldu þær ákveðnar eftir reglum laga um eignarnám. Eins og nánar greinir
hér á eftir var þessi regla að miklu leyti fyrirmynd gildandi bótareglu 53. gr.
laga nr. 80/2012.
Hinn 1. janúar 2013 öðluðust gildi
fyrrgreind lög nr. 80/2012. Að mati dómsins telst sannað, eins og stefndu halda
fram, að húsið að Holtsgötu 5 hafi verið orðið 100 ára við gildistöku laga nr.
80/2012. Lögin höfðu þar með í för með sér aldursfriðun hússins, sbr. 1. mgr.
29. gr. laganna. Með 7. gr. laganna var
stefnda Minjastofnun Íslands komið á fót, en þar er mælt fyrir um að stofnunin
annist framkvæmd laganna að því er varðar verndun og vörslu menningarminja í
landinu. Nánar er kveðið á um hlutverk stofnunarinnar í 11. gr. laganna.
Ágreiningur málsaðila snýr einkum að því álitaefni hvernig skýra beri bótareglu
laganna, sbr. 53. gr. þeirra.
Nánar tiltekið byggir stefnandi
aðalkröfu sína meðal annars á umræddri 53. gr. laga nr. 80/2012 en þar er
gengið út frá því, líkt og samkvæmt 19. gr. eldri laga nr. 104/2001 um
húsafriðun, að til bótaskyldu ríkisins geti stofnast á hlutlægum grundvelli
vegna framkvæmdar á tilteknum ákvæðum laganna. Stefndu útiloka ekki að
húsafriðun geti í einhverjum tilvikum leitt til bótaskyldu samkvæmt 53. gr. en
hafna því aftur á móti að reglan eigi við í máli stefnanda.
Orðalag 53. gr. laganna og
lögskýringargögn að baki ákvæðinu, einkum samanburður við fyrrgreinda 19. gr.
eldri laga nr. 104/2001 sem var að miklu leyti fyrirmynd gildandi laga að þessu
leyti, gefa til kynna að löggjafinn hafi litið til þess að lögfesting á
takmörkunum á nýtingu réttinda sem tengjast fasteignum gætu orðið eigendum
þeirra til tjóns, en með setningu 53. gr. laganna var ákveðið að slíkt tjón sem
stafaði af framkvæmd tiltekinna ákvæða laganna bæri að bæta á hlutlægum
grundvelli, svo fremi sem um verulega skerðingu væri að ræða. Í þessum efnum
verður að mati dómsins ekki fram hjá því litið að deiliskipulag Holtsgötureits
fól í sér rúmlega 140% aukningu byggingarmagns á lóðinni að Holtsgötu 5. Við
þetta bætist að móðir stefnanda, sem hann leiðir rétt sinn frá, hafði, eins og
áður segir, öðlast réttindi samkvæmt umræddu deiliskipulagi áður en lög nr.
80/2012 öðluðust gildi. Þegar af þeirri ástæðu verður stöðu hússins að
Holtsgötu 5 ekki jafnað til stöðu allra þeirra húsa sem sættu almennri
aldursfriðun við gildistöku laga nr. 80/2012. Þvert á móti hefur stefndi
Minjastofnun Íslands upplýst fyrir dómi að af þeim u.þ.b. 2.700 fasteignum, sem
töldust sæta aldursfriðun í kjölfar gildistöku laganna, þá hafi einungis afar
lítill hluti getað talist í sambærilegri stöðu og Holtsgata 5.
Við gildistöku laga nr. 80/2012 þann
1. janúar 2013 komst 1. mgr. 29. gr. laganna til framkvæmda og var þá hugsanlegt
að eigandi Holtsgötu 5 yrði fyrir tjóni af þeim völdum. Það var þó ekki
sjálfgefið þar sem 3. mgr. 29. gr. laga nr. 80/2012 heimilar stefnda
Minjastofnun Íslands að afnema friðun sem byggist á 1. mgr. 29. gr. laganna.
Þann 11. maí 2016 tók stefndi Minjastofnun Íslands aftur á móti þá
stjórnvaldsákvörðun, eins og áður segir, að hafna bæri beiðni dánarbús móður
stefnanda um slíkt afnám friðunar hússins að Holtsgötu 5. Sú ákvörðun var síðar
staðfest með úrskurði forsætisráðuneytisins, dags. 8. desember 2016. Var þá
endanlega orðið ljóst að dánarbú móður stefnanda hafði orðið fyrir tjóni vegna
framkvæmdar á 29. gr. laga nr. 80/2012.
Í 53. gr. laga nr. 80/2012 er, eins
og áður segir, ráðgert að til bótaskyldu geti stofnast á hlutlægum grundvelli
vegna framkvæmdar á nánar tilgreindum ákvæðum laganna, þar á meðal VII. kafla
þeirra, en þar er að finna fyrrnefnda 29. gr. laganna. Verður því að draga þá
ályktun að ákvæði 53. gr. laganna beri að beita við úrlausn málsins, enda varð
framkvæmd á VII. kafla laganna til þess að stefnandi gat, eins og áður greinir,
ekki nýtt sér þann rétt sem móðir hans hafði öðlast með deiliskipulagi fyrir
gildistöku laga nr. 80/2012 til að auka byggingarmagn á Holtsgötu 5 um rúmlega
140%, en samkvæmt sama deiliskipulagi hafði móðir stefnanda þegar þurft að sæta
því að fjölbýlishús var byggt við hlið Holtsgötu 5 gegn vilja hennar, sbr. dóm
Hæstaréttar 1. mars 2012 í máli nr. 478/2011. Mælt er fyrir um það í 2. málslið
53. gr. laga nr. 80/2012 að náist samkomulag ekki um bætur þá skuli þær
ákveðnar eftir reglum laga um framkvæmd eignarnáms. Þrátt fyrir þetta synjaði
stefndi Minjastofnun Íslands beiðni dánarbús móður stefnanda um að ágreiningi
þeirra yrði beint til matsnefndar eignarnámsbóta.
Að öllu framangreindu virtu ber að
fallast á aðalkröfu stefnanda um viðurkenningu á skaðabótaábyrgð stefnda
íslenska ríkisins, þó þannig að af 53. gr. laga nr. 80/2012 leiðir að sú
bótaábyrgð verður rakin til framkvæmdar á lögum nr. 80/2012 en ekki til
sjálfrar lagasetningarinnar, enda varð ekki ljóst fyrr en með ákvörðun stefnda
Minjastofnunar Íslands um höfnun á beiðni um afnám friðunar, sem síðar var
staðfest með úrskurði forsætisráðuneytisins, dags. 8. desember 2016, að
stefnandi yrði fyrir tjóni. Rúmast sú niðurstaða enda innan kröfugerðar stefnanda.
Samhliða aðalkröfu sinni hefur
stefnandi einnig uppi kröfu um að viðurkennt verði með dómi að stefndu séu
sameiginlega bótaskyldir vegna þess tjóns sem tafir af völdum
stjórnsýslumeðferðar og ákvarðana stefndu hafi valdið stefnanda við ráðstöfun
fasteignar sinnar. Stefnandi hefur aftur á móti ekki gert grein fyrir því með
fullnægjandi hætti í hverju tjón hans af meintum töfum felist. Eins og áður
segir hefur áskilnaður 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um lögvarða hagsmuni
verið skýrður á þá leið að sá sem krefst viðurkenningar á skaðabótaskyldu verði
að leiða nægar líkur að því að hann hafi orðið fyrir tjóni og gera grein fyrir
því í hverju tjón hans felist og hver tengsl þess séu við ætlað skaðaverk.
Telst málatilbúnaður stefnanda að þessu leyti vanreifaður, sbr. til hliðsjónar
dóm Hæstaréttar 24. ágúst 2015 í máli nr. 448/2015. Ber því að vísa þessari
kröfu hans frá dómi af sjálfsdáðum.
Eftir úrslitum málsins verða stefndu
dæmdir til að greiða sameiginlega stefnanda málskostnað samkvæmt 1. mgr. 130.
gr. laga nr. 91/1991. Stefnandi er ólöglærður og flutti mál sitt sjálfur. Með
hliðsjón af umfangi málsins þykir málskostnaður hæfilega ákveðinn 1.200.000
krónur.
Stefnandi flutti mál sitt sjálfur.
Af hálfu stefndu flutti málið
Eiríkur Áki Eggertsson lögmaður.
Dóm þennan kveða upp Arnaldur
Hjartarson, héraðsdómari og dómsformaður, Daði Kristjánsson héraðsdómari og
Ásmundur Ingvarsson byggingarverkfræðingur. Dómsformaður tók við meðferð
málsins 19. febrúar 2018, en hafði fram til þess engin afskipti haft af meðferð
þess.
D Ó M S O R Ð:
Vísað er frá dómi kröfu stefnanda um að viðurkennt verði með dómi að stefndu, Minjastofnun Íslands og íslenska ríkið, séu sameiginlega bótaskyldir vegna þess tjóns sem tafir af völdum stjórnsýslumeðferðar og ákvarðana stefndu hafi valdið stefnanda við ráðstöfun fasteignar sinnar.
Stefndu greiði sameiginlega stefnanda 1.200.000 krónur í málskostnað.
Arnaldur
Hjartarson
Daði
Kristjánsson
Ásmundur
Ingvarsson