- Fyrning
D Ó M U R
Héraðsdóms Reykjavíkur 17. apríl 2018 í máli nr.
E-3326/2016:
Vogun hf.
(Jóhannes Bjarni Björnsson lögmaður)
gegn
Björgólfi Thor Björgólfssyni
(Reimar Snæfells Pétursson lögmaður)
Mál þetta, sem var dómtekið 11. apríl sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur af Vogun hf., [...], á hendur
Björgólfi Thor Björgólfssyni, [...], með stefnu dags. 21. september 2016.
Stefnandi krefst þess
að stefnda verði gert að greiða stefnanda 366.285.018 kr. með vöxtum samkvæmt
1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu af 198.295.020 kr.
frá 17. febrúar 2006 til 7. mars 2007, en af 195.775.020 kr. frá þeim degi til
27. desember 2007, en af 366.285.018 kr. frá þeim degi til 1. nóvember 2016, en
með dráttarvöxtum af þeirra fjárhæð samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim
degi til greiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar.
Stefndi krefst sýknu af kröfum
stefnanda og málskostnaðar úr hendi stefnanda.
Stefndi gerði einnig
kröfu um frávísun málsins frá dómi en þeirri kröfu var hafnað með úrskurði 30.
maí 2017.
Í fyrirtöku málsins
30. nóvember 2017 var ákveðið að sakarefninu yrði skipt og er því í þessum
þætti málsins fjallað um þá málsástæðu stefnda að krafa stefnanda sé fyrnd.
Krafa stefnanda í
þessum þætti málsins er sú að kveðið verði á um það með dómi að krafa hans sé
ekki fyrnd.
Stefndi krefst sýknu
og málskostnaðar.
I
Stefnandi krefst þess
í málinu að stefnda verði gert að greiða honum skaðabætur vegna tjóns sem hann
telur sig hafa orðið fyrir vegna tvennra kaupa á hlutabréfum í Landsbanka
Íslands hf. Annars vegar var um að ræða kaup stefnanda 16. febrúar 2006 á
hlutabréfum að nafnvirði 6.300.000 á genginu 31,35 fyrir samtals 198.295.020
kr. Uppgjör viðskiptanna fór fram 17. febrúar 2006. Hins vegar voru kaup
stefnanda 19. desember 2007 á hlutabréfum að nafnverði 4.735.376 kr. á genginu
35,9 fyrir samtals 170.509.998 kr. Uppgjör vegna kaupanna fór fram 27. desember
2007.
Stefnandi telur að
gögn málsins sýni að á þeim degi sem hann keypti fyrrgreind hlutabréf hafi
stefndi með saknæmum hætti haldið frá honum og öðrum markaðsaðilum upplýsingum
um að Samson eignarhaldsfélag ehf. (hér eftir Samson) færi með meirihluta
atkvæða á hluthafafundum í Landsbanka Íslands hf. og að bankinn hefði stundað
umfangsmiklar lánveitingar til félaga sem voru undir stjórn stefnda. Stefnandi
telur að sú staða að Samson fór með meirihluta atkvæða á hluthafafundum í
Landsbanka Íslands hf. hefði átt að leiða annars vegar til þess að Landsbankinn
teldist vera dótturfélag Samsons og hins vegar til þess að Samson hefði verið
skylt að gera öðrum hluthöfum kauptilboð (yfirtökutilboð) í hlutabréf þeirra.
Fyrrgreindar upplýsingar hafi verið mikilvægar fyrir alla sem vildu fjárfesta í
hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf.
Stefndi hafnar kröfum
stefnanda og tekur fram að verið sé að krefjast bóta fyrir tjón vegna hluta sem
stefnandi keypti í Landsbanka Íslands hf.; líkt og stefndi, sem aldrei tók sæti
í bankaráði Landsbankans, hafi borið einhverja stjórnunarábyrgð á bankanum.
Stefndi kveður viðskiptin hafa farið fram fyrir opnum tjöldum og að
atburðarásin hafi verið einföld, en stefnandi reyni að flækja hana. Stefndi
telur ekki lagalegar forsendur fyrir málatilbúnaði stefnanda og telur hann
kröfur stefnanda ekki aðeins vera fyrndar, heldur horfi stefnandi m.a. fram hjá
meginreglum laga um takmarkaða ábyrgð hluthafa.
II
Helstu málsástæður
stefnanda eru eftirfarandi:
Í fyrsta lagi byggist
krafa stefnanda á vanreifun málsástæðu stefnda um fyrningu. Stefndi hafi vísað
til lagaákvæða en í engu getið um málsástæður þær sem hann byggi á.
Í annan stað byggir
stefnandi á því að lög nr. 14/1905 eigi við í málinu og kröfur hans séu því
ófyrndar. Skaðabótakrafa hafi stofnast þegar hin bótaskylda háttsemi átti sér
stað og miðist gjaldkræfni kröfunnar að jafnaði við sama tímamark, samanber 1.
mgr. 5. gr. laga nr. 14/1905, sbr. 28. gr. laga nr. 150/2007. Þó geti
gjaldkræfni bótakröfu miðast við síðara tímamark en stofndagurinn miðast við,
ef tjón kemur fram síðar eða ekki er hægt að staðreyna það.
Stefnandi byggir á því
að hin bótaskylda háttsemi stefnda hafi verið hafin þegar stefnandi keypti
hlutabréf í Landsbanka Íslands 16. febrúar 2006 og 19. desember 2007 og
stofndagurinn eigi að miðast við þau tímamörk.
Í þriðja lagi tekur
stefnandi fram að eigi að byggja á lögum nr. 150/2007, þá hafi stefnandi höfðað
málið um kröfuna innan fjögurra ára frá því að hann fékk nauðsynlegar
upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð bar á því og bar að afla sér slíkra
upplýsinga, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 150/2007.
Stefnandi heldur því
fram að hann hafi slitið fyrningu þegar hann höfðaði mál um kröfuna, það er
þegar stefndi mætti við þingfestingu stefnu málsóknarfélags hinn 27. október
2015.
Þá bendir stefnandi á
að skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis er kom út 12. apríl 2010 hafi gefið
stefnanda tilefni til gagnaöflunar, en skýrslan sjálf hafi ekki sjálfstætt
sönnunargildi.
Þá liggi fyrir í
málinu að umfangsmikil gagnaöflun hafi farið fram hjá LBI hf. og hafi lögmaður
stefnanda ekki fengið gögnin afhent fyrr en 16. febrúar 2015.
Einnig hafi verið
höfðað vitnamál til gagnaöflunar samkvæmt beiðni 21. september 2012 og
skýrslutökur ekki farið fram fyrr en 11. og 13. mars 2014, en mikill
ágreiningur hafi verið á milli aðila sem skýri þann drátt sem varð á málinu.
Stefnandi telur ljóst
að hann hafi ekki haft nægar upplýsingar til stuðnings kröfum sínum fyrr en 16.
febrúar 2015 og séu kröfurnar því augljóslega ekki fyrndar, hvort sem miðað sé
við málshöfðun málsóknarfélagsins eða þingfestingu þessa máls.
III
Helstu málsástæður
stefnda eru eftirfarandi.
Í fyrsta lagi hafnar
stefndi því að málsástæða hans um fyrningu sé vanreifuð. Hann telur að
málsástæðan sé sett fram á skýran og gagnorðan hátt og það séu ekki gerðar
ríkari kröfur um að fyrningarmálsástæða sé rökstudd sérstaklega umfram það að
nefna fyrningu á nafn.
Í öðru lagi byggir
stefndi á því að lög nr. 150/2007 eigi við í málinu og séu því allar kröfur
stefnanda fyrndar. Bótakrafa stofnist ekki fyrr en tjón hafi átt sér stað. Í
þessu tilviki hafi það orðið 7. október 2008, en þá urðu hlutabréfin verðlaus.
Stefndi byggir á því að kröfuréttindi stefnanda, eins og þeim sé lýst í stefnu,
geti vart hafa stofnast fyrr en eftir gildistöku laga nr. 150/2007.
Í þriðja lagi byggir
stefndi á því að fyrningu hafi fyrst verið slitið þegar málið var höfðað í
september 2016. Stefndi hafnar því að viðurkenningarkrafa í hópmálssókn í eldra
máli, sem þingfest var 15. október 2015, hafi rofið fyrningu.
Þá byggir stefnandi í
fjórða lagi á því að stefnandi hafi sýnt af sér tómlæti um málshöfðun. Tjónið
hafi orðið 7. október 2008 og stefnanda borið að hefjast handa svo fljótt sem
auðið yrði. Það sé alveg sama hvort fyrningarfrestur sé talinn byrja að líða 7.
október 2008 (við bankahrunið), 12. apríl 2010 (er rannsókn lauk á falli ísl.
bankanna, sbr. lög nr. 142/2008), 18. nóvember 2010 (er hugmynd að málshöfðun
kom í opinbera umræðu), 12. september 2011 (er auglýst var eftir þátttöku í
hópmálssókn) eða við síðara tímamark áður en fjögur ár voru til rofs fyrningar.
Allar kröfur hafi verið fyrndar þegar málið var höfðað.
Að lokum heldur
stefndi því fram að vaxtakrafan sé fyrnd og breyti þá engu hvort eldri eða
yngri lögin verði talin eiga við.
IV
Hinn 16. febrúar 2006
og 19. desember 2007 festi stefnandi kaup á hlutabréfum í Landsbankanum.
Stefnandi tapaði hlutabréfum þessum í bankahruninu. Hann telur að hann eigi
skaðabótakröfu á hendur stefnda vegna tapsins. Í þessum þætti málsins er deilt
um það hvort dómkrafan sé fyrnd. Stefnandi byggir á því að krafan fyrnist á 10
árum, sbr. 4. gr. laga nr. 14/1905, og sé hún því ófyrnd. Stefndi hafnar því og
byggir á því að lög nr. 150/2007 eigi við og að krafan fyrnist á fjórum árum og
sé hún því fyrnd.
Stefnandi byggir á því
að krafa stefnda um fyrningu sé vanreifuð í greinargerð. Greinargerð stefnda
ber skýrlega með sér að hann telji kröfuna fyrnda þegar málið var höfðað og
einnig að fyrningarfresturinn sé fjögur ár, samanber 3. gr. laga nr. 150/2007
um fyrningu kröfuréttinda. Þá kemur skýrlega fram í greinargerðinni að stefndi
byggir á 2., 3. og 9. gr. laga nr. 15/2007. Greinargerðin er hvað þetta varðar
sett fram á skýran og gagnorðan hátt, samanber 2. mgr. 99. gr. laga um meðferð
einkamála. Við munnlegan málflutning var síðan gerð nánari grein fyrir þessari
málsástæðu. Eins og gögn málsins liggja fyrir og með hliðsjón af dómi Hæstaréttar
í málinu nr. 548/2014 verður að telja að krafa stefnda sé studd rökum um
fyrningu og er því hafnað að um vanreifun sé að ræða.
Í fyrstu þarf að taka
afstöðu til þess hvort skaðabótakrafa stefnanda sé krafa utan eða innan
samninga. Kaup stefnanda á hlutabréfum í bankanum eru byggð á samningi. Hins
vegar verða hlutabréfin verðlaus við hrun bankakerfisins í október 2007.
Bankahrunið var algjörlega óháð því samningssambandi sem var til staðar við
hlutabréfakaupin. Tjónið verður vegna atburða/hamfara er gengu yfir þjóðina
alveg óháð samningssambandi aðila. Dómurinn lítur því svo á að um sé að ræða
skaðabótakröfu utan samninga.
Í eldri skaðabótalögum
nr. 14/1905 var ekki að finna sérákvæði um skaðabótakröfur og fyrndust því
slíkar kröfur á 10 árum, samanber 2. tl. 4. gr. þeirra laga. Þá var upphaf
fyrningarfrests miðað við 1. mgr. 5. gr. laganna, það er frá þeim degi er
krafan varð gjaldkræf. Þó hefur í dómum Hæstaréttar verið talið að miða eigi
við síðara tímamark, ef tjón kemur fram síðar eða ekki er hægt að staðreyna
tjónið, samanber hér til hliðsjónar dóma Hæstaréttar í málunum nr. 197/2000 og
578/2014. Eins og atvikum málsins er háttað telur dómurinn að ekki eigi að miða
upphaf fyrningarfests við kaupdag hlutabréfanna heldur þegar tjónið kom fram.
Í lögum nr. 150/2007,
sem gildi tóku 1. janúar 2008, er nýmæli um fyrningu skaðabótakrafna. Í 9. gr. laganna er kveðið á um að
krafa um skaðabætur fyrnist á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk
„nauðsynlegar upplýsingar um tjónið“ og þann sem ábyrgð ber á því eða bar að
afla sér slíkra upplýsinga. Ákvæðið tekur m.a. til skaðabóta utan samninga.
Samkvæmt þessu ákvæði miðast stofnun kröfunnar ekki við kaupin á hlutabréfunum,
svo sem stefnandi heldur fram, heldur er miðað við tjónið, það er krafa um
skaðabætur fyrnist á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar
upplýsingar um tjónið.
Í athugasemd með frumvarpi sem varð að
lögum nr. 150/2009 segir um 9. gr. að upphaf fyrningar skuli telja frá þeim
degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgur
var fyrir því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga. Er því hér um huglægt
atriði að ræða. Þá segir að almennt hafi þó verið litið svo á að
fyrningarfresturinn byrji að líða þegar tjónþoli fékk eða bar að afla sér
nauðsynlegra upplýsinga um fyrrgreinda tvo þætti, þ.e. tjónið sjálft og þann
sem ábyrgðina bar. Í athugasemdunum segir svo: „Þá fyrst hefur verið talinn
grundvöllur fyrir hann til að setja fram kröfu sína um bætur. Hann getur hins
vegar ekki setið aðgerðalaus eða borið við vanþekkingu sinni á réttarstöðu
sinni. Fyrningarfrestur samkvæmt ákvæði 9. gr. fer því ekki eftir
persónubundinni vitneskju einstakra tjónþola um réttarstöðu sína, heldur eftir
því hvenær tjónþoli bjó yfir þeirri vitneskju að honum væri fært að leita fullnustu
kröfu sinnar. Einstaklingsbundin vitneskja um lagareglur ræður ekki
fyrningarfresti hér frekar en öðrum lagaskilyrðum.“
Telja verður að upphaf
fyrningarfrestsins sé sá dagur er bankahrunið varð, þ.e. 7. október 2008. Þá
hafi stefnandi vitað að hrunið myndi leiða til tjóns fyrir hann. Ætla má að það
hafi ekki tekið stefnanda langa yfirlegu að gera sér grein fyrir því hver að
hans mati bæri ábyrgð á ætluðu tjóni hans.
Samkvæmt 15. gr. laga nr. 150/2008 er
fyrningu slitið með málssókn kröfuhafa á hendur skuldara til að fá dóm fyrir
kröfunni. Dómsmál þetta var höfðað með stefnu birtri í nóvember 2016. Er krafan
því löngu fyrnd. Sömuleiðis var krafan löngu fyrnd við þingfestingu stefnu
málsóknarfélagsins hinn 27. október 2015.
Með vísan til þess sem
að framan greinir er niðurstaða málsins sú að krafa stefnanda er fyrnd.
Samkvæmt þessari niðurstöðu og með vísan til 130. gr. laga um meðferð einkamála
ber stefnanda að greiða stefnda málskostnað svo sem greinir í dómsorði.
Sigrún
Guðmundsdóttir héraðsdómari kvað upp dóm þennan.
DÓMSORÐ:
Stefndi
er sýknaður af kröfu stefnanda.
Stefnandi,
Vogun hf., greiði stefnda 500.000 krónur í málskostnað.
Sigrún
Guðmundsdóttir.