D Ó M U R

Héraðsdóms Norðurlands eystra föstudaginn 28.  mars 2018 í máli

nr. S-224/2017:

Ákæruvaldið

(Katrín Hilmarsdóttir saksóknarfulltrúi)

gegn

X

(Ásgeir Örn Blöndal Jóhannsson lögmaður)

 

Mál þetta sem var dómtekið 2. febrúar höfðaði héraðssaksóknari hér fyrir dómi 3. nóvember 2017 með ákæru á hendur X;

„fyrir kynferðisbrot gegn [A], með því að hafa á heimili sínu að [...] í fjölda skipta frá því að stúlkan var þriggja ára gömul þar til hún var ellefu eða tólf ára gömul, á tímabilinu frá árinu 2006 til 2014 eða 2015, látið stúlkuna snerta kynfæri hans og látið hana fróa honum og í nokkur skipti einnig strokið brjóst hennar og kynfæri innanklæða og farið með fingur inn í leggöng hennar, með því að nýta sér yfirburði sína gagnvart stúlkunni og traust hennar og trúnað til hans sem fósturafa hennar.

Telst þetta varða við 1. mgr. 194. gr. og 1. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940,

Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.

Einkaréttarkrafa:

Af hálfu [B], vegna ólögráða dóttur hans, [A] er þess krafist að ákærði greiði stúlkunni 4.000.000 kr. í miskabætur með vöxtum samkvæmt 8. gr. vaxtalaga nr. 38/2001 frá 4. apríl 2007, en dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laganna frá því einum mánuði eftir að ákærða er birt bótakrafa þessi til greiðsludags. Þá er krafist hæfilegrar þóknunar vegna starfa réttargæslumanns að mati réttarins eða samkvæmt síðar framlögðum málskostnaðarreikningi auk virðisaukaskatts.“

 

Ákærði neitar sök.  Hann krefst aðallega sýknu en til vara að verða dæmdur til vægustu refsingar sem að lög leyfa.  Þá krefst hann frávísunar bótakröfu en til vara að hún verði lækkuð verulega.

 

I

Brotaþoli er fósturbarn C dóttur ákærða.  Fósturforeldrar hennar skildu árið […].  Auk þess að fóstra brotaþola ættleiddu þau D.

Eiginkona ákærða lést […].  Eru meint brot talin hafa átt sér stað meðan brotaþoli var í gæslu eða í heimsókn hjá henni en eru þó sögð hafa haldið áfram um skeið eftir að ákærði varð ekkill og þá einkum er hann gætti brotaþola síðdegis.

Þann 13. október 2016 sendi J sálfræðingur Barna­vernd Eyjafjarðar tölvupóst þar sem hún lýsti því að brotaþoli hefði komið til hennar daginn áður í þriðja viðtal haustsins.  Í upphafi samtalsins hefði hún greint frá því að hún þyrfti að segja frá stóru máli sem að hún hefði aldrei greint öðrum frá og sagt það snúast um kynferðislegar athafnir sem hefðu verið hafðar við hana frá því að hún hafi verið þriggja til ellefu ára gömul.  Hún hafi sagt ákærða vera gerandann.  Sagði sálfræðingurinn að ekkert hefði komið fram hjá brotaþola hvað gerst hefði annað en að það hefðu verið kynferðislegar athafnir.

F uppeldisráðgjafi og starfsmaður barnaverndarnefndarinnar ræddi við brotaþola og ritaði síðan kæru til lögreglu, 2. nóvember 2016.  Segir þar að í viðtalinu hafi komið fram að ákærði hafi á heimili sínu leitað á brotaþola frá þriggja ára aldri uns hún hafi verið orðin ellefu ára gömul.  Hann hafi strokið kynfæri hennar innan klæða og látið hana strjúka lim sinn.  Ef amma hennar hafi verið heima hafi hann átt það til að fara með hana inn á baðherbergi en ef þau hafi verið ein hafi þetta gerst í hægindastól hans.  Hún hafi hætt að heimsækja hann eftir að hún varð ellefu ára gömul.

 

II

Skýrsla var tekin af brotaþola fyrir dómi 15. nóvember 2016.  Þar lýsti hún því að ákærði hefði brotið gegn henni frá þriggja ára aldri uns hún var orðin ellefu ára gömul.  Fyrst hefði þetta falist í því að hann hefði fengið hana til að fara með sér niður á bryggju og snerta á honum typpið.  Það hefði einnig gerst heima hjá honum.  Hún minntist þess að hafa barnung, líklega þriggja ára gömul, gert sér að leik að úthluta fólki salernispappír.  Ákærði hefði notfært sér þetta til að láta hana fylgja sér á salerni og snerta sig.  Nánar tiltekið hefði hann látið hana strjúka á sér liminn.  Þegar hún var orðin sex eða sjö ára gömul hefði hann látið hana nota hraðari hreyfingar og eitthvað hefði komið úr limnum.  Eftir lát ömmu sinnar hefði hún stundum verið í gæslu hjá ákærða og beðið þess að móðir hennar kæmi að sækja hana.  Atvik hefðu gjarnan verið þannig að ákærði hefði byrjað á því að fara með hana í bakaríið og þau fengið sér að borða.  Eftir það hefði hann látið hana fróa honum.  Þegar hún hefði verið orðin um ellefu ára gömul hefði ákærði farið að þreifa á henni innan klæða, bæði á brjóstum og kynfærum.  Hann hefði síðan farið með fingur inn í kynfæri hennar.  Þetta hefði meitt hana.  Ákærði hefði spurt hvort þetta væri vont og hún ekki þorað að neita.  Hún kvaðst hafa sagt sálfræðingnum J fyrstri frá þessu.  Hún var spurð hversu oft hún héldi að eitthvað hefði komið úr typpi ákærða.  Kvaðst hún ekki vera viss en muna sérstaklega eftir því þegar það hefði farið á flík sem hún hefði þá fargað.  Yfirleitt hefði þetta farið á buxur hans eða á gólfið.

 

III

Í málinu liggur vottorð dags. 29. janúar sl., frá G barna- og unglingageðlækni.  Vottar hún að brotaþoli hafi nokkrum sinnum í viðtölum við sig nefnt að hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi af hálfu fósturafa.  Hvað hafi gerst og hvenær hafi ekki verið rætt í þessum viðtölum. Brotaþoli hafi fyrst komið til meðferðar hjá lækninum að tilhlutan barna- og unglingageðteymis Sjúkrahúss Akur­eyrar í mars 2017.  Hafi verið beðið um aðkomu teymisins af barnaverndarnefnd vegna vanlíðunar og hegðunarvanda brotaþola.

Þá liggur fyrir staðfesting, dagsett 8. nóvember 2017, frá H starfsmanni Barnahúss, á að brotaþoli hafi mætt í 14 meðferðarviðtöl til I sérfræðings í klínískri barnasálfræði á tímabilinu 24. nóv­ember 2016 til 22. júní 2017.  Brotaþoli hafi síðan notið áframhaldandi stuðnings í heimabyggð vegna veikindaleyfis I.

Þá liggur fyrir vottorð I, dagsett 17. janúar sl., vegna greiningar og meðferðar brotaþola.  Segir í samantekt í lok vottorðsins að brotaþoli hafi komið í 14 viðtöl en gera hafi þurft hlé á meðferð og sé henni ólokið.  Brotaþoli hafi tekið virkan þátt í meðferðinni og gert góða grein fyrir líðan sinni á skýran og eðlilegan hátt.  Hún hafi gert grein fyrir kynferðisofbeldi á trúverðugan hátt og þeim afleiðingum sem það hafi haft í för með sér á líðan hennar, sjálfsmynd, samskipti og tengsl við annað fólk. Þegar tekið sé mið af þeim neikvæðu áhrifum sem meint kynferðisofbeldi hafi haft á brotaþola, birtingu og þróun einkenna og niðurstöðu mats og greiningartækja sé það álit sálfræðingsins að brotaþoli glími við umtalsverðar sálrænar og félagslegar afleiðingar vegna ofbeldisins.  Erfitt sé að segja til um það með nokkurri vissu hve langvarandi erfiðleikar brotaþola komi til með að verða eða hvaða meðferð hún þurfi til lengri tíma litið, sérstaklega þar sem meðferð sé ekki lokið. Sálfræðingurinn kveðst telja að brotaþoli þurfi verulega á áframhaldandi meðferð að halda og hún þurfi að hefjast sem fyrst.  Einnig sé algengt að erfiðleikar af þessu tagi taki sig upp aftur í tengslum við ýmsa aðra reynslu sem fólk verður fyrir og því sé ekki ólíklegt að brotaþoli þurfi meðferð aftur síðar á lífsleiðinni.

Ennfremur liggur fyrir í málinu vottorð J, dags. 15. nóvember 2017, þar sem segir að hún hafi þekkt til málefna brotaþola um langt skeið.  Brotaþoli hafi komið í viðtöl um það bil hálfsmánaðarlega ,,frá hausti“ sem og reglulega síðustu tvo vetur.  Sálfræðingurinn hafi haft miklar áhyggjur af líðan brotaþola og haft frumkvæði að því að vísa henni til K barna-og unglingageðlæknis.  Einnig hafi brotaþoli greint frá því í viðtali að hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi og hafi það verið tilkynnt til barnaverndarnefndar.  Þá hafi sálfræðingurinn átt samskipti við uppeldisföður brotaþola eftir þörfum sem og G barna- og unglingageðlækni.  Sálfræðingurinn segir að þau brotaþoli hafi ekki rætt þá atburði sem hafi leitt til þess að brotaþoli hafi notið þjónustu Barnahúss en brotaþoli hafi endurtekið greint frá því að hugsa oft um þær aðstæður, segist óttast að sjá meintan geranda auk þess sem hún geti ekki horft á myndir þar sem kynferðislegt ofbeldi komi við sögu án þess að falla saman.  Hafi það gerst bæði í skóla sem og í […] þar sem hún njóti þjónustu.  Í undanförnum tveimur viðtölum hafi brota­þoli verið mjög vör um sig og þegar sálfræðingurinn hafi eitt sinn andvarpað hafi brotaþoli kippst við og sagt reiðilega með tár í augum að þetta mætti sálfræðingurinn aldrei gera aftur því að það hafi minnt á meintan geranda.  Brotaþoli hafi nefnt að viðtöl í meðferð hjá Barnahúsi hafi verið erfið og hún viti ekki hvort hún treysti sér til að halda þeim áfram.  Sálfræðingurinn kveðst telja að brotaþoli þurfi áframhaldandi þjónustu hjá Barnahúsi.  Þær upplýsingar sem sálfræðingurinn hafi úr viðtölum við hana bendi til mikillar vanlíðunar sem að hluta virðist tengd því kynferðislega ofbeldi sem hún hafi greint frá að hafa orðið fyrir.

Þá liggur fyrir vottorð frá L umsjónarkennara í ...skóla, dags. 29. janúar 2018. Samkvæmt því kom brotaþoli í umsjónarbekk kennarans haustið 2016.  Segir þar að vanlíðan hafi verið að búa um sig í barninu um nokkurt skeið.  Það hafi virst frekar dapurt og kvíðið og dregið sig alltaf meir og meir frá bekkjarsystkinum sínum.  Eftir að barnið hafi komið í umsjón kennarans hafi líðan þess greinilega versnað, það dragi sig meir og meir í hlé, sinni ekki námi og hafi lítil sem engin samskipti við bekkjarsystkinin.  Í samtölum tjái það sífellt meiri vanlíðan sem hafi meðal annars komið fram í sjálfskaðandi hegðun.

Þá liggur í málinu vottorð vegna afskipta Barnaverndar Eyjafjarðar dags. 27. janúar 2018, undirritað af M félagsráðgjafa.  Segir þar að afskipti barnaverndarnefndar hafi byrjað í apríl 2015 eftir tilkynningu frá ...skóla vegna áhyggna af líðan brotaþola.  Málið hafi verið kannað og í framhaldi af því hafi verið gerð meðferðaráætlun með foreldrum og stuðningur veittur síðan.  Áhyggjur hafi verið uppi af andlegri líðan brotaþola undanfarin ár.  Umsjónarkennari í 6. bekk hafi lýst því í bréfi að brotaþoli sýndi mikla vanlíðan í skólanum og hafi greint frá því að vilja ekki lifa.  Hafi kennarinn metið það svo að brotaþoli þyrfti á mikilli aðstoð að halda.  Fundað hafi verið til samráðs frá hausti 2015.  Síðastliðið skólaár hafi brotaþoli unnið sér lítið til gagns í skólanum þrátt fyrir að mæta.  Hún hafi sýnt starfsfólki mótþróa og ekki gert það sem að fyrir hana hafi verið lagt.  Félagsleg staða hennar hafi verið veik um langt skeið en hún hafi ekki sjálf gefið jafnöldrum færi á að tengjast sér.  Brotaþoli hafi verið í sálfræðiviðtölum hjá J frá september 2015.  Tilkynning hafi komið frá J í október 2016 og rannsókn byrjað á meintum kynferðisbrotum í framhaldi af því.  Brotaþoli hafi átt ágætt tímabil í byrjun þessa skólaárs.  Hún hafi verið jákvæðari og tilbúin til að leggja eitthvað af mörkum í skólanum.  Sótt hafi verið um […].  Fari brotaþoli þangað tvisvar í viku og hafi nýtt sér það ágætlega.  Fljótt hafi farið að halla undan fæti og hafi áhyggjur starfsfólks og meðferðaraðila sem að málum hennar hafi komið aukist jafnt og þétt.  Brotaþoli hafi ítrekað sagt frá því að vilja ekki lifa og tekið inn mikið magn lyfja í skólanum 15. janúar sl., þá verið flutt á spítala og dvalið á gjörgæslu í sólarhring og þaðan farið á barnadeild, síðan í innlögn á barna- og unglingageðdeild Landspítalans 24. janúar sl. og dvalið þar í þrjá sólarhringa.  Stefnt sé að því að fá innlögn aftur sem fyrst.

 

IV

Ákærði kaus að tjá sig ekki um sakargiftir fyrir dómi.

Dóttir ákærða, C, gaf vitnaskýrslu.  Hún kveðst vera einkabarn móður sinnar heitinnar en eiga ... hálfsystkini.  Hún kveðst hafa skilið við mann sinn fyrir tveimur árum og dætur þeirra tvær búi hjá honum.  Hún kveðst ekkert hafa vitað um meint brot ákærða gegn brotaþola fyrr en það hafi verið hringt í sig síðastliðið haust af lögreglu og henni sagt frá þessu.  Hún segir að brotaþoli hafi ekki sagt sér neitt um atvikin nema að brotið hafi verið gegn sér.  Hún kveðst hafa orðið hissa á þessu en eftir á að hyggja hafi hún tekið eftir því að dætur hennar D og brotaþoli hafi vikið frá þegar faðir hennar hafi verið að kveðja þær.  Faðir hennar hafi oft gætt brotaþola.  Sjálf hafi hún verið að vinna í verslun og hann hafi sótt brotaþola í skóla og farið með hana heim og síðan hafi þau komið heim til þeirra í kvöldmat.  Vitnið kveðst muna að brotaþoli hafi oft elt föður hennar inn á baðherbergi og kveðst hún muna eftir því að brotaþoli hafi sem barn skammtað fólki salernispappír.  Þá hefur vitnið eftir dóttur sinni, D, að ákærði hafi þuklað á henni en hún hafi ekki viljað fara nánar út í það.  Þetta hafi D sagt henni fljótlega eftir að þetta mál hafi komið upp.  Vitnið kveðst trúa frásögn brotaþola, m.a. með tilliti til þess atviks á síðasta ári þegar faðir brotaþola hafi ætlað að fara með hana í tiltekið bakarí og brotaþoli hafi þá fallið saman og sagt að afi hennar hafi alltaf farið með hana í þetta bakarí áður en hann hafi farið með hana heim.  Þá hafi brotaþola farið að líða betur eftir að hún hafi sagt frá þessu.

Vitnið B fyrrverandi tengdasonur ákærða og fósturfaðir brotaþola gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann rifjaði upp að hafa ekið brotaþola til sál­fræðings og hún þá látið falla alvarleg orð í þá veru að hann myndi kannski drepa einhvern en hann hafi ekkert vitað hvað hún ætti við.  Síðan hafi sálfræðingurinn látið sig vita um meint kynferðisbrot.  Vitnið kannaðist við að brotaþoli hefði fallið saman þegar vitnið hefði ætlað að fara með hana í bakarí og það hefði verið vegna þess að ákærði hefði oft farið með hana þangað.

Fóstursystir brotaþola, D, gaf skýrslu fyrir dómi. Hún sagði að brotaþoli hefði greint sér frá því síðla árs 2016 að hafa orðið fyrir brotum af hálfu ákærða.  Vitnið kvaðst þegar hafa trúað þessu því að ákærði hefði viðhaft óviðeigandi hegðun gagnvart henni þegar hún var barn.  Hann hefði nuddað sér upp við hana þannig að henni hefði þótt það óþægilegt, hún hefði ekki viljað vera nálægt honum og alltaf þegar hann hefði komið hefði hún forðað sér.  Hún kvaðst minnast þess að ákærði hefði oft farið með brotaþola til baðherbergis en kvaðst ekki hafa velt því fyrir sér á þeim tíma.

Vitnið J staðfesti framangreint bréf sitt og það að hafa tilkynnt barnaverndaryfirvöldum á sínum tíma um meint brot eftir að brotaþoli hefði greint henni frá því.  Hún sagði að brotaþoli hefði ekki rætt háttsemi ákærða í einstökum atriðum, aðeins sagt að hann hefði haft kynferðislega tilburði við hana.

Þá gaf skýrslu vitnið I og staðfesti framangreint vottorð sitt og svaraði einstökum spurningum varðandi efni þess.

Vitnið F starfsmaður Barnaverndar Eyjafjarðar staðfesti að hafa rætt við brotaþola sem hefði sagt frá því að stjúpafi hennar hefði misnotað hana frá þriggja til ellefu eða þrettán ára aldurs.

 

V

Eins og áður segir neitar ákærði sök og tjáði sig ekki um sakargiftir fyrir dómi. Er því ekki unnt að leggja mat á trúverðugleika framburðar hans.

Ákærði og brotaþoli eru ein til frásagnar um þá háttsemi sem ákærða er gefin að sök.  Framburður brotaþola fær stoð í nokkrum atriðum.  Er það fyrst að nefna að fósturmóðir hennar og fóstursystir kannast við það að brotaþoli hafi gert sér að leik að úthluta salernispappír eins og hún lýsir og að hún hafi oft fylgt ákærða á salerni.  Þá hefur brotaþoli greint starfsmanni Barnaverndar Eyjafjarðar og sálfræðingum frá því að brotið hafi verið gegn sér og er í vottorðum sálfræðinganna lýst einkennum sem vel geta samrýmst því að vera afleiðingar slíkrar reynslu.  Þá kom fram í framburði fósturföður brotaþola að hún hafi fallið saman við að fara í tiltekið bakarí sem hún segir ákærða hafa farið með sig í áður en hann braut gegn henni og sálfræðingur lýsti því að það hefði fengið mjög á brotaþola þegar sálfræðingurinn andvarpaði vegna þess að það minnti brotaþola á andvarp frá ákærða.  Þá kom fram í framburði fósturmóður brotaþola að brotaþoli og fóstursystir hennar hafi forðast að kveðja ákærða. Fóstur­systirin og brotaþoli bera báðar að hafa forðast ákærða.

Þegar þetta er virt þykir framburður brotaþola vera trúverðugur.  Verður hann lagður til grundvallar og talið nægilega sannað að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi sem í ákæru greinir og varðar við þar tilgreind refsiákvæði.

Ákærði hefur ekki áður sætt refsingum samkvæmt sakavottorði.  Brot hans gegn brotaþola voru alvarleg og til þess fallin að valda henni miklum þjáningum. Liggur fyrir að sálfræðimeðferð hefur verið henni erfið.  Brotin stóðu yfir í langan tíma.  Hefur ákærði engar málsbætur en litið verður til þess við ákvörðun refsingar að hann er í hárri elli, sbr. 4. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga.  Þá ber að líta til 1. tl. og 2. tl. sömu mgr., svo og 3. mgr. 70. gr.  Ákveðst refsing ákærða fangelsi í fjögur ár.

Ákærði hefur bakað sér bótaskyldu gagnvart brotaþola og þykja bætur hæfilega ákveðnar 2,5 milljónir króna með vöxtum eins og krafist er og nánar greinir í dómsorði.  Ákærði verður dæmdur til að greiða allan kostnað sakarinnar sem sam­kvæmt yfirliti nemur 75.000 krónum.  Málsvarnarlaun skipaðs verjanda og þóknun skipaðs réttargæslumanns ákveðast eins og greinir í dómsorði að virðisaukaskatti með­töldum.

Dóminn kveða upp Erlingur Sigtryggsson dómstjóri, Halldór Björnsson héraðs­dómari og Halldór Halldórsson dómstjóri.  Gætt var ákvæðis 1. mgr. 184. gr. laga nr. 88/2008.

 

D Ó M S O R Ð:

Ákærði, X, sæti fangelsi í fjögur ár.

Ákærði greiði A 2.500.000 krónur með vöxtum samkvæmt 8. gr. laga nr. 38/2001 frá 4. apríl 2007 til 21. janúar 2017, en dráttarvöxtum sam­kvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags.

Ákærði greiði 1.213.320 krónur í sakarkostnað, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ásgeirs Arnar Blöndals lögmanns, 653.480 krónur og réttargæslulaun Auðar Harnar Freysdóttur lögmanns,  484.840 krónur.