- Lykilorð:
- Aðför
- Kyrrsetning
- Skattar
- Tekjuskattur
Ú R S K U R Ð U R
Héraðsdóms Reykjavíkur, fimmtudaginn 16. maí 2019 í máli
nr. K-2/2019:
A
(Bernhard Bogason lögmaður)
gegn
Ríkisskattstjóra
(Jóhanna Lára Guðbrandsdóttir lögmaður)
Mál þetta hófst með kröfuskjali sóknaraðila frá 7. mars sl. sem barst dómnum sama dag. Sóknaraðili er A, […], […] […], og til varnar er Ríkisskattstjóri, Laugavegi 166, 101 Reykjavík, í samræmi við lög nr. 142/2018 þar sem embættið tók við þessu hlutverki af Tollstjóra. Málið var tekið til úrskurðar eftir munnlegan málflutning fimmtudaginn 9. maí sl.
Sóknaraðili krefst þess að kyrrsetningargerð Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, nr. 2018-[…], sem fram fór hjá sóknaraðila þann […]. […] 2018 að kröfu Tollstjóra, verði felld úr gildi með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur. Til vara er þess krafist að fjárhæð kyrrsetningar hjá sóknaraðila verði lækkuð verulega. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi varnaraðila að skaðlausu.
Varnaraðili krefst þess að kröfum sóknaraðila verði hafnað.
I. Málsatvik
Rannsókn á skattskilum sóknaraðila vegna
tekjuáranna 2010 til og með 2015 hófst með tilkynningu til sóknaraðila af hálfu
embættis skattrannsóknarstjóra ríkisins (SRS) […]. september 2016. Henni lauk
formlega, að sögn sóknaraðila, […]. október 2018, en samkvæmt varnaraðila
gerðist það hins vegar ekki fyrr en með tilkynningu dagsettri […]. nóvember
2018 til sóknaraðila um lok rannsóknar.
Niðurstaða rannsóknarinnar varð sú að SRS telur sóknaraðila hafa vanframtalið tekjur vegna greiðslna inn á bankareikning hans frá fyrirtækinu […], á gjaldárunum 2010 til og með 2015. Umræddar greiðslur til sóknaraðila frá […] námu, að sögn sóknaraðila, samtals 200.000 evrum.
Að sögn sóknaraðila mun þarna hafa verið um að
ræða annars vegar endurgreiðslu á láni sóknaraðila til […], að fjárhæð 192.000
evrur, sem sóknaraðili hafi veitt félaginu á árinu 2006, og hins vegar
endurgreiðslu hlutafjár vegna lækkunar hlutafjár/slita félagsins að fjárhæð
8.000 evrur. Dómurinn skilur málatilbúnað sóknaraðila þannig að hann hafi
fengið þessi framlög sín endurgreidd, eða samtals 200.000 evrur frá […] á árinu
2016, annars vegar 10.000 evrur 16. maí 2016 og hins vegar 190.000 evrur 2.
júní 2016. Málatilbúnaðurinn er þó nokkuð ruglingslegur um þetta atriði, en það
skiptir ekki höfuðmáli, sbr. niðurstöðukafla úrskurðarins.
Um framangreint vísist til dómskjala, annars
vegar yfirlits frá […] um inngreiðslur til félagsins og hins vegar
staðfestingar B á hlutafé og láni hluthafa í […].
Með bréfi 7. nóvember 2018 óskaði SRS eftir
því við Tollstjórann í Reykjavík að embættið hlutaðist til um að eignir
sóknaraðila yrðu kyrrsettar til tryggingar greiðslu væntanlegrar skattkröfu og
sektar að fjárhæð 33.200.000 kr., sbr. 6. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003 um
tekjuskatt.
Þann 15. nóvember 2018 lagði Tollstjórinn í Reykjavík fram kyrrsetningarbeiðni á hendur sóknaraðila til sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu þar sem krafist var kyrrsetningar á tilteknum eignum til tryggingar væntanlegri kröfu ríkissjóðs að fjárhæð 33.200.000 kr.. Var þess einnig óskað að gerðin færi fram án tafar og að sóknaraðili yrði ekki boðaður til gerðarinnar, með vísun til 4. mgr. 8. gr. laga um kyrrsetningu o.fl. nr. 31/1990, sbr. 21. gr. aðfararlaga nr. 90/1989.
Kyrrsetningarbeiðni Tollstjóra fylgdi
útreikningur hans á ætlaðri sekt og skattkröfu, sem þar er sögð 33.200.000 kr.,
þar af 14.100.000 kr. í tekjuskatt en 19.100.000 kr. í sekt. Sóknaraðili kveður
fjárhæðirnar ekki hafa verið rökstuddar á neinn hátt í kyrrsetningarbeiðni
tollstjóra eða útreikningi SRS.
Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu tók
beiðnina fyrir þann 16. nóvember 2018 á skráðu lögheimili sóknaraðila í […].
Sóknaraðili hittist ekki fyrir við gerðina, né nokkur sem málstað hans gat
tekið, enda hefur hann ekki búið þar um árabil. SRS sendi öll bréf til
sóknaraðila, að sögn hans, á heimilisfang hans í Danmörku.
Gerðinni var fram haldið og var fallist á kyrrsetningarbeiðni Tollstjórans í
Reykjavík, sbr. endurrit kyrrsetningargerðar. Að sögn sóknaraðila hafi þetta
verið gert þótt sýslumanni hafi verið fullkunnugt að sóknaraðili hefði ekki
búið á hinu skráða lögheimili í mörg ár. Þá hafi tilkynning til sóknaraðila um
kyrrsetninguna verið send í almennum pósti á það heimilisfang. Varnaraðili
mótmælir því að kunnugt hafi verið um búsetu sóknaraðila í Danmörku, en engin
ástæða hafi verið til annars en að ætla að hann byggi á skráðu lögheimili.
Eftirfarandi eignir sóknaraðila voru
kyrrsettar að ábendingu gerðarbeiðanda: 37,5% eignarhluti sóknaraðila í
fasteigninni að […], […], fnr. […], fyrir 11.719.813 kr., innstæða á
bankareikningi hjá Íslandsbanka nr. […]-14-[…] fyrir samtals 20.318.211 kr.
ásamt inneignarvöxtum og loks innstæða á bankareikningi hjá Íslandsbanka nr. […]-14-[…]
fyrir samtals 1.161.976 kr. ásamt inneignarvöxtum.
SRS mun hafa tilkynnt sóknaraðila um lok rannsóknar með bréfi 29. nóvember 2018. Það bréf var sent á heimilisfang sóknaraðila í Danmörku. Í bréfinu var ekki minnst á að þá hefði þegar farið fram kyrrsetning á eignum sóknaraðila.
II. Málsástæður og lagarök sóknaraðila
Sóknaraðili byggir á því að fjárhæðin sem krafist var kyrrsetningar fyrir, þ.e. áætluð krafa að fjárhæð 33.200.000 kr., sé órökstudd. Hafi varnaraðili með engum hætti rökstutt fjárhæðina, hvorki í kyrrsetningarbeiðni né í útreikningum sem henni fylgdu. SRS hafi heldur ekki rökstutt hina áætluðu fjárhæð. Hann byggir á því að umræddar greiðslur frá […] til hans að fjárhæð 200.000 evrur hafi ekki verið skattskyldar tekjur í skilningi tekjuskattslaga.
Sóknaraðili byggir á því að framangreindar greiðslur frá […] hafi verið annars vegar endurgreiðsla á láni sóknaraðila til […], að fjárhæð 192.000 evrur, sem sóknaraðili veitti félaginu á árinu 2006, og hins vegar endurgreiðsla hlutafjár vegna lækkunar hlutafjár/slita félagsins að fjárhæð 8.000 evrur, eins og fyrr segir. Sóknaraðili hafi greitt […] samtals 200.000 kr. á árinu 2006.
Jafnvel þótt ekki verði fallist á að um
endurgreiðslu láns hafi verið að ræða verði ekki hægt að líta svo á að um
almennar tekjur sóknaraðila hafi verið að ræða, heldur einvörðungu
fjármagnstekjur; tekjur af hlutaeign.
Hins vegar sé meginatriði málsins að sóknaraðili taldi og telur enn að um endurgreiðslu væri að ræða frá […] en ekki tekjur og geti því ekki verið um saknæma háttsemi að ræða. Saknæmisskilyrðum sé ekki fullnægt. Þar kunni að vera um lögfræðilegt álitamál að ræða en þetta geti aldrei talist stórfellt gáleysi eða ásetningur.
Sóknaraðili telur jafnframt að meginskilyrði kyrrsetningar samkvæmt 6. mgr.
113. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt hafi ekki verið fyrir hendi.
Heimild til kyrrsetningar samkvæmt 6. mgr.
113. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt byggist á þeim meginskilyrðum að fyrir
hendi sé rökstuddur grunur um refsiverða háttsemi sem varði við 262. gr.
almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og að hætta sé á að eignum verði skotið
undan, þær glatist eða rýrni að mun.
Sóknaraðili byggir á því að fyrrtilgreinda
skilyrðið í ákvæðinu, að um sé að ræða rökstuddan grun um refsiverða háttsemi
samkvæmt 109. gr. laga nr. 90/2003 og 262. gr. almennra hegningarlaga, hafi
ekki verið uppfyllt. SRS segi í bréfi sínu til tollstjóra að embættið hafi
rökstuddan grun um að meint háttsemi varði við 1. mgr. 262. gr. alm. hgl. en
það sé ekki rökstutt með nokkrum hætti. Þá sé fullyrðingin ekki í samræmi við
lokaskýrslu SRS sem dagsett sé 26. nóvember 2018 og ekki heldur í samræmi við
bréf SRS til sóknaraðila frá 29. nóvember 2018.
Hvergi í framangreindri lokaskýrslu komi fram
að SRS telji að meint háttsemi varði við 1. mgr. 262. gr. alm. hgl. Í bréfinu
frá 29. nóvember 2018 segi að meint „háttsemi kann að varða refsingu samkvæmt
1. mgr. 109. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt“ en ekki sé minnst á 1. mgr.
262. gr. alm. hgl.
Í bréfi SRS, dags. 29. nóvember 2018, sé jafnframt vakin athygli á möguleikanum til að ljúka málinu með sektargerð. Slík málalok komi ekki til greina ef grunur er uppi um brot gegn 1. mgr. 262. gr. alm. hgl. Vísist þar m.a. til útprentunar af heimasíðu SRS um refsimeðferð mála sem hafa verið rannsökuð af embættinu og til 2. mgr. 3. gr. reglna SRS um kyrrsetningu eigna.
Af framangreindu verði að telja alveg skýrt að
SRS geti ekki hafa haft rökstuddan grun um að hin meinta háttsemi varðaði við
1. mgr. 262. gr. alm. hgl. þegar hann sendi bréf til Tollstjóra 7. nóvember
2018.
Sóknaraðili byggir á því að síðara skilyrði
ákvæðisins hafi ekki heldur verið uppfyllt. Í beiðni SRS frá 7. nóvember 2018,
þar sem óskað sé eftir því að Tollstjóri hlutist til um kyrrsetningu á eignum
sóknaraðila, hafi ekki á nokkurn hátt verið greint frá því hvað gæfi tilefni
til þess að ætla að eignum yrði skotið undan, þær myndu glatast eða rýrna að
mun.
Í kyrrsetningarbeiðni Tollstjóra er
rökstuðningi fyrir hættu á undanskoti eigna ábótavant að mati sóknaraðila.
Einungis komi fram að sóknaraðili hafi selt tvær fasteignir og þrjár bifreiðar
á árinu 2017 og að eignastaða hans hafi af þeim sökum farið versnandi.
Tollstjóra beri lögum samkvæmt skylda til að meta sjálfstætt hvort tilefni sé
til þess að óska kyrrsetningar. Felist í þeirri skyldu að embættinu beri að
rannsaka það hvort nauðsynlegt sé að óska kyrrsetningar og hversu mikið af
eignum skuli kyrrsetja. Gera verði þá kröfu að þessari heimild sé beitt varlega
og að ekki sé gengið lengra en nauðsyn krefji. Með hliðsjón af því að ætlast sé
til að þessari heimild sé beitt af varúð og með hliðsjón af meðalhófsreglunni
um að ganga ekki lengra en nauðsynlegt sé verði að telja að Tollstjóra hafi
borið að rökstyðja ítarlega hvaða hætta hafi verið á undanskoti eigna.
Sérstaklega sé vísað til þess að í
lögskýringargögnum með lögum nr. 23/2010 sé hnykkt á því að Tollstjóri skuli
meta sjálfstætt hvort tilefni sé til að fara með kyrrsetningarbeiðni fyrir
sýslumann að fenginni beiðni frá SRS og að kyrrsetning eigna sé íþyngjandi
þvingunarúrræði sem beri að beita af sérstakri varúð.
Eins og áður segir sé í kyrrsetningarbeiðninni
vísað til þess að sóknaraðili hafi nýlega selt tvær fasteignir, þ.e. […], og […].
Sóknaraðili byggir á því að þær ráðstafanir eigi sér eðlilegar skýringar og
hafi alls ekki verið um undanskot eigna að ræða.
Fasteignin að […], […], hafi verið seld þar
sem sóknaraðili hafi ekki lengur haft not fyrir hana. Hafi fasteignin verið
seld fyrir 72.500.000 kr. með kaupsamningi 7. […] 2016. Hafði fasteignin þá
verið skráð til sölu í langan tíma. Sölu fasteignarinnar hafi því ekki borið
brátt að og henni hafi verið lokið hálfu ári áður en sóknaraðila var tilkynnt
um rannsókn SRS á skattskilum hans. Örðugt sé því að sjá með hvaða hætti
sóknaraðili hafi verið að skjóta undan eignum með sölu fasteignarinnar.
Söluandvirði fasteignarinnar hafi verið ráðstafað inn á bankareikning […]-14-[…]
sem nú hafi verið kyrrsettur, en þess beri að geta að hluta söluandvirðisins
hafi verið ráðstafað til greiðslu veðskulda sem hvíldu á fasteigninni. Þá skuli
því haldið til haga að eignin var í helmingseigu eiginkonu sóknaraðila og hafi
því helmingur söluandvirðisins, eðli málsins samkvæmt, runnið til hennar.
Vegna fasteignarinnar að […] bendir
sóknaraðili á að hún hafi verið seld syni hans og tengdadóttur fyrir 28.000.000
kr., sbr. kaupsamning um eignina, dags. 19. […] 2016. Sóknaraðili hafi ekki
heldur haft not fyrir þá eign lengur. Hann hafi því selt syni sínum eignina,
enda hafi sonurinn haft hana á leigu mánuðina á undan. Eins og sjáist á
kaupsamningnum, þá hafi langstærstum hluta söluandvirðisins verið ráðstafað til
greiðslu veðskulda sem hvíldu á eigninni. Eftirstöðvar kaupverðsins skyldu
greiðast með vaxtalausu láni frá sóknaraðila til sonarins, enda hafi hann
viljað styðja við bakið á honum við kaupin. Lán þetta hafi enn ekki verið
greitt.
Hvað varði þrjár bifreiðar sem sóknaraðili
seldi árið 2016 bendi sóknaraðili á að sala tveggja þeirra hafi átt sér stað
áður en að honum var tilkynnt um rannsókn SRS. Allar þrjár bifreiðarnar hafi
verið orðnar gamlar og verðlitlar. Hafi sóknaraðili ákveðið að selja þær, enda
ekki lengur haft not fyrir þær. Sé fráleitt að halda því fram að um hafi verið
að ræða undanskot eigna með sölu þeirra.
Sóknaraðili byggir jafnframt á því að ekki hafi verið skilyrði til að verða við kröfu um kyrrsetningu eftir að rannsókn SRS lauk þann 5. október 2018. Eftir lok rannsóknarinnar hafi SRS ekki haft lagaheimild til að krefjast kyrrsetningar eða beita öðrum þvingandi rannsóknaraðgerðum.
Í bréfi SRS til tollstjóra komi fram að
rannsókn standi yfir. Í kyrrsetningarbeiðninni sjálfri sé tekið sérstaklega
fram að málið sé til rannsóknar hjá SRS. Þetta sé rangt þar sem rannsókn SRS
lauk þann 4. október, eins og fram komi í gögnum málsins.
Þá byggir sóknaraðili sérstaklega á því að fella beri niður kyrrsetningargerðina vegna óforsvaranlegs framgangs málsins. Svo virðist sem SRS sé að reyna að valda sóknaraðila sem mestu tjóni með aðgerðum sínum eða réttara sagt aðgerðaleysi. Eins og fram komi í gögnum málsins hafi rannsókn þess hjá SRS í raun lokið 5. október sl. Rúmlega mánuði síðar hafi SRS farið fram á kyrrsetningu eigna sóknaraðila. Þann 29. nóvember, eða 13 dögum eftir lok kyrrsetningargerðarinnar, hafi SRS svo sent bréf til sóknaraðila um lok rannsóknar en leynt því að kyrrsetning hafði þá þegar verið gerð vegna málsins.
Þann 21. febrúar 2019 hafi SRS upplýst lögmann
sóknaraðila um að málið væri enn hjá SRS og hefði ekki verið sent
Ríkisskattstjóra til meðferðar til endurákvörðunar skatta. Mjög mikilvægt sé að
sá hluti málsins tefjist ekki þar sem RSK rannsaki málið efnislega að nýju og
taki afstöðu til þess hvort álit SRS sé rétt í skattalegu tilliti. Það sé
óforsvaranlegt að SRS liggi á málinu í marga mánuði og tefji meðferð þess,
algerlega án ástæðu.
Þann 22. febrúar hafi lögmaður sóknaraðila sent SRS bréf og krafist þess að kyrrsetningin yrði felld niður. Því bréfi hafi ekki verið svarað.
Samkvæmt framangreindu sé ljóst að SRS beiti mjög alvarlegu þvingunarúrræði en sinni málinu svo af léttúð og kæruleysi og tefji meðferð þess algerlega að óþörfu. Á slíku sleifarlagi þurfi að taka og tryggja að það skaði ekki hagsmuni sóknaraðila umfram það sem eðlilegt geti talist. Beri af þeim sökum að fella niður kyrrsetningargerðina.
Í ljósi þeirra miklu hagsmuna sem hér um ræði telji sóknaraðili rétt að minna á þá skyldu sem hvíli á SRS og öðrum yfirvöldum um hraða málsmeðferð. Sé um að ræða stjórnarskrárvarin réttindi sóknaraðila til að leyst verði úr máli hans innan hæfilegs tíma, sbr. 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrár lýðveldisins nr. 33/1944. Þá sé reglan enn fremur lögfest í 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og í ákvæðum laga um meðferð sakamála, m.a. um hraða meðferð máls á rannsóknarstigi í 2. mgr. 53. gr. laganna.
Varakrafa um lækkun fjárhæðarinnar byggist einkum á því að útreikningur SRS á væntanlegri sektarfjárhæð sé fjarstæðukenndur og algerlega órökstuddur.
Þá byggist varakrafan um lækkun á því að sóknaraðila sé nauðsynlegt að nýta hluta af kyrrsettum fjármunum til að verjast aðgerðum SRS og einnig danskra skattyfirvalda sem standa yfir á sama tíma vegna tengdra mála. Sóknaraðili verði að geta greitt sérfræðingum sem séu að aðstoða hann þóknanir svo hann geti varið sig með eðlilegum hætti.
Krafa sóknaraðila er byggð á 113. gr. laga nr.
90/2003 um tekjuskatt og 53. og 2. mgr. 102. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð
sakamála. Um varnarþing vísar sóknaraðili til 49. gr. laga nr. 88/2008.
Vísað er til 109. gr. og 6.–9. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Þá er vísað til 4. mgr. 8. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. Ennfremur er vísað til 53. gr. og 2. mgr. 102. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála og 262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þá er vísað til 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála vegna umfjöllunar um hraða málsmeðferð.
III. Málsástæður og lagarök varnaraðila
Varnaraðili kveður Skattrannsóknarstjóra
ríkisins hafa rökstuddan grun um að sóknaraðili hafi gerst sekur um refsiverða
háttsemi skv. 1. mgr. 109. gr. laga nr. 90/2003, um tekjuskatt, sbr. og 1. mgr.
262. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, hvor tveggja með áorðnum
breytingum. Nánari lýsing á hinu ætlaða broti komi fram á framlögðum
dómskjölum.
Skattrannsóknarstjóri ríkisins telji að ætluð skattkrafa og sekt
sóknaraðila vegna rangra skattskila muni að lágmarki nema 33.200.000 kr. og
hafi því farið fram á að eignir hans verði kyrrsettar til tryggingar greiðslu
þeirra.
Varnaraðili annist rekstur kyrrsetningarmála vegna rannsókna á brotum á
tekjuskattslögum, sbr. 7. mgr. 113. gr. laganna, og sé það mat varnaraðila að
nauðsynlegt hafi verið að kyrrsetja eignir sóknaraðila til að koma í veg fyrir
undanskot þeirra.
Varnaraðili telur og hættu á að eignir sóknaraðila rýrni og að þær verði
ekki fyrir hendi við lok rannsóknar þegar álagning skatta og ákvörðun sektar á
sér stað. Litið sé til þess að frá því að rannsókn skattrannsóknarstjóra á máli
sóknaraðila hófst hefur hann selt skráðar eignir sínar á Íslandi. Fasteignin að
[…], fnr. […], hafi verið seld með
kaupsamningi 19. […] 2016. Þá hafi hann selt
bifreiðarnar […], […] og […]. Fasteignin […], fnr. […], hafi verið seld með kaupsamningi sem hafi verið
móttekinn til þinglýsingar 11. […] 2016. Eignastaða sóknaraðila
hafi þannig versnað og einu aðfararhæfu eignir hans á Íslandi, sem vitað sé um,
séu innstæður á bankareikningum sem auðvelt sé að flytja með litlum fyrirvara.
Þá gefi skattframtöl sóknaraðila ekki til kynna að hann hafi tekjur sem hann
geti greitt fyrirhugaða kröfu með.
Í kröfuskjali til dómsins sé því haldið fram að sóknaraðili hafi flust
til Danmerkur þrátt fyrir að hann eigi enn skráð lögheimili á Íslandi. Þá sé
til þess að líta að rannsókn skattrannsóknarstjóra hefur beinst að erlendum
fjárskiptum sóknaraðila og tengslum hans við félagið […], sem skráð sé á
Seychelleseyjum. Sóknaraðili hafi þannig mikil tengsl við útlönd og því sé
sérstök hætta á að innheimta muni reynast að mun erfiðari en ella.
Varnaraðili telur fullvíst að gerðin hafi farið fram í samræmi við lög.
Gerðin hafi farið fram á lögheimili sóknaraðila í samræmi við 3. mgr. 21. gr.
l. nr. 90/1989, sbr. 4. mgr. 8. gr. l. nr. 31/1990. Sóknaraðili haldi því
ranglega fram að sýslumaður hafi vitað að sóknaraðili hefði ekki búsetu á
lögheimili sínu. Það sé rangt. Hvorki sýslumaður né varnaraðili höfðu ástæðu
til að ætla annað en að sóknaraðili byggi á skráðu lögheimili. Þá myndi slík
vitneskja ekki breyta því að lögmætt hefði verið allt að einu að framkvæma
kyrrsetningargerðina á skráðu lögheimili sóknaraðila.
Að mati varnaraðila eru skilyrði kyrrsetningar skv. 6. mgr. 113. gr. l.
nr. 90/2003 uppfyllt. Skattrannsóknarstjóri hafi sóknaraðila grunaðan um að
hafa framið brot sem varðað geti við 262. gr. almennra hegningarlaga nr.
19/1940, og hafi tilkynnt aðila um það. Í þeirri tilkynningu sé því lýst með
almennum hætti hvernig refsimeðferð máls geti lokið og aðila boðið að koma að
sjónarmiðum í samræmi við 2. mgr. 35. gr. reglugerðar nr. 373/2001 um framkvæmd
skatteftirlits og skattrannsókna. Sóknaraðili virðist ranglega byggja á því að
þar komi fram sú afstaða að brot hans varði ekki við 262. gr. almennra
hegningarlaga. Lestur skjalsins sýni að sú túlkun er röng.
Öll skilyrði ákvæði 6. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt séu
því uppfyllt. Hið ætlaða brot varði við 262. gr. almennra hegningarlaga og
hætta sé á að eignir sóknaraðila rýrni og verði ekki til reiðu við lok
álagningar skatts og sektar.
IV. Niðurstaða dómsins
Samkvæmt 6. mgr. 113. gr. laga
nr. 90/2003 um tekjuskatt er heimilt, til tryggingar
greiðslu væntanlegrar skattkröfu, fésektar og sakarkostnaðar í málum er sæta
rannsókn hjá Skattrannsóknarstjóra ríkisins, að krefjast kyrrsetningar hjá
skattaðila og öðrum þeim sem rökstuddur grunur um refsiverða háttsemi samkvæmt
109. gr. sömu laga beinist að, ef hætta þykir á að eignum verði ella skotið
undan eða þær glatist eða rýrni að mun, enda megi ætla að meint refsiverð
háttsemi varði við 262. gr. almennra hegningarlaga. Fram kom í 7. mgr.
113. gr. laganna að tollstjóri skyldi annast rekstur mála
samkvæmt 6. mgr. og skyldi skattrannsóknarstjóri tilkynna tollstjóra um mál þar
sem hann teldi að rannsókn hans myndi leiða til þess að skattar skattaðila yrðu
hækkaðir eða honum eða öðrum þeim sem grunaðir væru um refsiverða háttsemi
samkvæmt 109. gr. sömu laga yrði gerð fésekt. Frá 1. apríl sl. hefur þetta
hlutverk verið falið Ríkisskattstjóra í stað Tollstjóra, sbr. 7. og 48. gr. laga nr. 142/2018, og var því
aðild málsins breytt til samræmis við það. Þá kemur fram í sömu málsgrein að um
framkvæmd og gildi kyrrsetningar fari sem um kyrrsetningu fjármuna almennt, með
þeim undantekningum að tryggingu þurfi ekki að setja, mál þurfi ekki að höfða
til staðfestingar á kyrrsetningu og gjöld skuli ekki greiða fyrir
ráðstafanirnar. Tekið er fram í 9. mgr. sömu greinar að leggja
megi fyrir héraðsdóm ágreining um lögmæti kyrrsetningargerðar með sama hætti og
greinir í 2. mgr. 102. gr. laga um meðferð sakamála.
Ákvæði 6. mgr. 113. gr. laga
nr. 90/2003 er sérstök regla um kyrrsetningu sem heimilar yfirvöldum að
krefjast kyrrsetningar eigna í afmörkuðum tilvikum að tilteknum skilyrðum
uppfylltum. Í samræmi við almennar lögskýringarreglur verður að líta svo á að
ákvæðið sé sérregla sem gangi framar almennu kyrrsetningarheimildinni í 1. mgr.
5. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. Það rennir styrkari
stoðum undir þessa ályktun að í lokamálslið 7. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003
er tekið fram að um „framkvæmd og gildi kyrrsetningar“ en ekki skilyrði
kyrrsetningar fari sem um kyrrsetningu fjármuna almennt með þeim undantekningum
sem þar greini. Því verður litið svo á að sambærileg sjónarmið eigi við þegar
kyrrsetning fer fram samkvæmt ákvæðinu og gilda þegar um kyrrsetningu ræðir
samkvæmt 88. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, en þar er heimild til
kyrrsetningar veitt til að tryggja greiðslu sektar, sakarkostnaðar eða upptöku
ávinnings sem aflað hefur verið með broti, sbr. og 9. mgr. 113. gr. sem vísar
til laga nr. 88/200. Um þau sjónarmið sem þá gilda má vísa til dóma Hæstaréttar
í máli nr. 601/2013 frá 17. september 2013 og í máli nr. 73/2010.
-------
Fallist er á það, miðað við
framlögð gögn málsins, að uppi sé rökstuddur grunur um refsiverða háttsemi og
að hún geti, eins og henni er lýst, varðað við 262. gr. almennra hegningarlaga
nr. 19/1940. Kemur þetta og skýrt fram í bréfi skattrannsóknarstjóra til
tollstjóra frá 7. nóvember sl., þar sem óskað var atbeina varnaraðila til
kyrrsetningar, en þar var jafnframt lýst þeim brotum sem sóknaraðili er
grunaður um. Sú krafa verður eðli máls samkvæmt ekki gerð í málum sem þessum að
fyrir liggi ótvíræð sönnun um refsiverða háttsemi eða að meint ásetningsstig
eða saknæmisstig þess er grunaður er um undanskot hafi hér þýðingu. Enginn
dómur verður því felldur hvað þetta varðar eða einhverjar þær ályktanir dregnar
á þessum nótum sem komið geta í veg fyrir að gerðin standi. Það athugist þó í
þessu sambandi að samkvæmt reglum skattrannsóknarstjóra um kyrrsetningu eigna
sem lagðar hafa verið fram í málinu telst brot stórfellt ef meintur
undandreginn skattur nemur yfir sjö milljónum króna.
-------
Málsástæðu sóknaraðila, sem
byggð er á því að varnaraðili hafi ekki lagt sjálfstætt mat á það hvort ástæða
væri til að krefjast kyrrsetningar en í staðinn byggt einvörðungu á sjónarmiðum
skattrannsóknarstjóra, verður að telja haldlausa. Dómurinn telur það eðli máls
samkvæmt að þegar varnaraðila berst beiðni sem þessi leggi hann mat á það hvort
ástæða sé til að fylgja henni eftir, enda verður að telja ábyrgðina á tjóni sem
gerðin gæti valdið sóknaraðila liggja hjá varnaraðila. Ekki verður þannig séð
að gerð verði krafa um að varnaraðili rökstyðji það sérstaklega að hann telji
nauðsynlegt að óska eftir kyrrsetningu í samræmi við beiðni
skattrannsóknarstjóra, ef hann þá ljóslega hefur fallist á að sú beiðni sé
réttmæt.
Sóknaraðili hefur ekki byggt á
því að formreglur hafi verið brotnar við gerðina, a.m.k. ekki byggt á því að
form tilkynninga frá sýslumanni eða sendingarháttur eigi að hafa einhverja
þýðingu fyrir gerðina og gildi hennar. Athugasemdir hans beinast fyrir og
fremst að því að rökstuðning fyrir kröfu skattrannsóknarstjóra, þ.e. fjárhæð
hennar, skorti. Eins og lögmaður varnaraðila benti á í málflutningi er krafan
byggð á væntanlega umfangsmikilli rannsókn, a.m.k. verður að ganga út frá því
að sú rannsókn sé mun umfangsmeiri en birtist í rekstri þessa
kyrrsetningarmáls, sem er jú bráðabirgðagerð. Ekki verður fallist á að skilyrði
sé að Ríkisskattstjóri hafi endurákvarðað gjöld þegar gerð fari fram eða mjög
fljótlega eftir lok gerðar. Kyrrsetning undir þessum kringumstæðum er, sem
fyrr, segir bráðabirgðaaðgerð þar sem grundvöllurinn er jafnframt, eðli máls
samkvæmt, einhvers konar áætlun til bráðabirgða um þá fjárhæð sem um geti verið
að tefla. Um endanlega fjárhæð skattkröfu og eftir atvikum sektar verður ekki
skorið úr í máli sem þessu, enda beinlínis gert ráð fyrir því að kyrrsetning
fari fram undir rannsókn máls, en ekki eftir lok rannsóknar. Ekki verður í því
sambandi fallist á að rannsókn málsins hafi lokið 4. eða 5. október 2016, eins
og sóknaraðili byggir á, þ.e. ekki verður getið í eyðurnar með slíkt heldur
verður að miða við formlega tilkynningu Skattrannsóknarstjóra um lok rannsóknar,
sem send var 29. nóvember, eins og fyrr segir, eftir lok
kyrrsetningargerðarinnar. Þá verður ekki séð að það hafi sérstaka þýðingu fyrir
sakarefni í þessu ágreiningsmáli þótt hugsanlegt sé að afgreiðsla málsins hafi
dregist um of, eins og sóknaraðili heldur fram, eða að skattyfirvöld hafi gert
sér sérstakt far um að bregða fæti fyrir sóknaraðila, enda ekkert sem bendir
til þess að mati dómsins. Á grundvelli framangreindra sjónarmiða verður því að
líta svo á að meint krafa skattyfirvalda sé nægjanlega rökstudd eins og málið
er vaxið en athygli vekur að samkvæmt málatilbúnaði sóknaraðila sjálfs snýst
krafan um meint lán og framlög hans til félags sem hann síðan fékk, að því er
virðist, greidd til baka síðar. Sú fjárhæð sem hann telur þá um að ræða sé
200.000 evrur, eða á gengi dagsins í dag í kringum 27.500.000 krónur, sem er
ekki ýkja fjarri þeirri kröfu sem málið varðar án þess reyndar að það skipti
höfuðmáli. Um þessar varnir sóknaraðila verður á hinn bóginn ekki fjallað
sérstaklega í máli þessu, enda megna þær ekki að hagga gerðinni sem slíkri, auk
þess sem þær verður að telja vanreifaðar.
-------
Það er skilyrði fyrir
kyrrsetningu samkvæmt 6. mgr. 113. gr. laga um tekjuskatt að hætta þyki á því,
nái kyrrsetning ekki fram að ganga, að eignum verði skotið undan eða þær
glatist eða rýrni að mun.
Ekki verður fallist á að það
dugi í þeim efnum að vísa til þess eins að ef til rannsóknar eru
skattalagabrot, skattasniðganga, sé þessi hætta eðli málsins samkvæmt fyrir
hendi, eins og varnaraðili hefur að hluta til byggt á. Að aðili sem hafi orðið,
að því er virðist, uppvís að skattsvikum sé líklegur til þess að freista þess
að koma eignum undan. Ef litið væri svona á væri ákvæðið vafalaust orðað með
öðrum hætti, þannig að mat á þessu skilyrði þyrfti ekki til hverju sinni því
heimildin í 6. mgr. 113. gr. er enda bundin við skattalagabrot. Þá er það
einnig svo að þótt um sé að ræða eignir sem mjög auðveldlega sé hægt að
ráðstafa þannig að þær verði ekki til reiðu þegar raunveruleg skattskuld
stofnast, þá réttlætir það eitt ekki að mati dómsins að slíkar eignir verði
kyrrsettar, þótt svo virðist sem eitthvað sé slegið af kröfum undir slíkum
kringumstæðum, sbr. til dæmis orðalag í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 73/2010.
Augljóst er þannig að mati
dómsins að fram þarf að fara heildstætt mat hverju sinni á því hvort hætta á
undanskotum eða rýrnun verðmæta sé fyrir hendi.
Ekki er hægt að segja að
stórkostlegar breytinga hafi orðið á eignastöðu sóknaraðila hér á landi
undanfarin ár, að því er best verður séð. Slíkar tilfærslur geta því ekki orðið
grundvöllur þess að ætla að hætta hafi skapast á undanskotum eða rýrnun eigna.
Kaupsamningur um íbúð að […], að
verðmæti 28.000.000 kr., var reyndar gerður 19. […] 2016, eða þremur dögum eftir að tilkynning var send um upphaf rannsóknar.
Aðrar eignir sem varnaraðili vísar til, þ.e. einbýlishús við […], var þannig selt 7. […] 2016 fyrir 72.500.000 kr., eða fyrir upphaf rannsóknar, sem og tvær
bifreiðar af þremur, allt fremur verðlitlar eignir sóknaraðila. Þá liggur fyrir
að rúmum tveimur árum eftir að rannsókn hófst voru fyrir hendi eignir í reiðufé
inni á bankareikningum, til að tryggja, að því er virðist, kröfu varnaraðila að
fullu, þ.e. í samræmi við kröfur hans.
Af dómum Hæstaréttar verður á
hinn bóginn ráðið að eignatilfærslur fyrir kyrrsetningargerð þurfi ekki til svo
að skilyrðinu teljist vera fullnægt. Í fyrrgreindum dómi réttarins í máli nr.
73/2010, sem varðaði reyndar kyrrsetningu á grundvelli 1. mgr. 88. gr. laga um
meðferð sakamála nr. 88/2008, var komist að þeirri niðurstöðu að við mat á
skilyrðinu yrði litið til eðlis þeirra eigna sem kyrrsettar væru, fjárhæðar
þeirrar kröfu sem reynt væri að tryggja og hvort aðrar eignir væru fyrir hendi
sem tryggt gætu fullnustu. Í máli nr. 385/2015, sem varðaði einnig kyrrsetningu
samkvæmt lögum um meðferð sakamála, þar sem hafnað var afléttingu
kyrrsetningar, verður ekki séð að um eignatilfærslur hafi verið að ræða heldur
var meint skattkrafa mun hærri en sem nam verðmæti kyrrsettra eigna, þ.á.m.
fasteigna. Dómurinn telur ekki óvarlegt að miða við að sömu skilyrði skuli
gilda þegar um kyrrsetningu samkvæmt 6. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003 ræðir,
sbr. framangreinda umfjöllun.
Í máli þessu er meint
skattkrafa talin nema 33.200.000 krónum. Kyrrsettar voru bankainnstæður fyrir
21.480.187 kr., og þarf þar ekki mats við, eðli máls samkvæmt, og ekki er
gerður ágreiningur um það sem kyrrsett var. Þá verður ekki séð að sóknaraðili
geri ágreining um að verðmæti eignarhluta hans í fasteigninni við […], sé í námunda við 11.719.813 kr., eins og
varnaraðili miðar við og gengið var út frá við kyrrsetningargerðina.
Þótt svo virðist sem góðar
líkur geti staðið til þess að varnaraðili fái lúkningu á því sem hann segir
vera lágmarksálagningu og sekt vegna meintra brota sóknaraðila, þá athugist að
sóknaraðili hefur ekki bent á aðrar eignir sem tryggt gætu kröfu varnaraðila,
heldur þvert á móti heldur því fram að hann þurfi að fá að nýju aðgang að
a.m.k. hluta af þessum fjármunum til að standa straum af kostnaði við að
verjast kröfum skattyfirvalda bæði hér heima og að sögn í Danmörku þar sem hann
nú býr. Sú staðreynd, þ.e. búseta þess sem til skattrannsóknar er á erlendri
grundu, hefur á stundum verið talin geta skipt máli við mat á líkum fyrir því
að innheimta takist og þar með hvort skilyrði séu fyrir kyrrsetningu eigna,
sbr. til dæmis dóm Landsréttar í máli nr. 662/2018. Þá verður gengið út frá því
að hinar kyrrsettu eignir séu þess eðlis að mjög auðvelt sé að koma þeim undan
ef ásetningur skyldi vakna til slíks. Samkvæmt heildstæðu mati verður því að
líta svo á að hætta geti verið á undanskotum eigna eða þá að þær geti rýrnað.
-------
Með vísan til alls
framangreinds telur dómurinn óhjákvæmilegt að líta svo á að fullnægt hafi verið
skilyrðum 6. mgr. 113. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt til að fram færi
kyrrsetning í eignum sóknaraðila til tryggingar væntanlegri skattkröfu, fésekt
og sakarkostnaði sem hlotist geti af téðri rannsókn skattrannsóknarstjóra.
Dómurinn telur þá engar þær ástæður verið færðar fram sem geri kleift að
fallast á varakröfu sóknaraðila, sem væntanlega yrði þá að einhvers konar
álitum, og telur þá kröfu þannig vanreifaða.
Verður því ekki hróflað við
kyrrsetningu sýslumanns í málinu nr. 2018-[…].
Varnaraðili hefur ekki gert kröfu um málskostnað
og verður hann ekki úrskurðaður.
Bernhard Bogason lögmaður
flutti málið fyrir sóknaraðila og Jóhanna Lára Guðbrandsdóttir lögmaður fyrir
varnaraðila.
Lárentsínus
Kristjánsson héraðsdómari kveður upp úrskurðinn.
ÚRSKURÐARORÐ:
Lárentsínus Kristjánsson (sign.)